मुलांसाठी पचनसंस्थेच्या काही मनोरंजक तथ्ये जाणून घ्या. आपण जे अन्न खातो त्यावर शरीर कसे प्रक्रिया करते यात मानव आणि इतर प्राण्यांची पचनसंस्था महत्त्वाची भूमिका बजावते. लाळ आणि अन्न चघळण्यापासून पोट आणि आतड्यांपर्यंत पाचन तंत्राचे अनेक घटक असतात. पचनसंस्था कशी कार्य करते, आपल्या पोटाच्या खड्ड्यात तो बडबड आवाज का येतो आणि इतर अनेक मनोरंजक तथ्ये जाणून घेण्यासाठी वाचा.
- आपण जे अन्न खातो ते लहान घटकांमध्ये तोडण्यासाठी पाचन तंत्र जबाबदार असते जेणेकरून पोषक तत्व सहजपणे शरीराद्वारे शोषले जाऊ शकतात आणि कचरा टाकून दिला जातो.
- पचनाचे दोन प्रकार आहेत. यांत्रिक पचन म्हणजे अन्नाच्या मोठ्या तुकड्यांचे लहान तुकड्यांमध्ये, चघळणे (मॅस्टिकेशन) द्वारे शारीरिक विघटन. रासायनिक पचन या अन्नद्रव्याचे आणखी लहान रेणूंमध्ये विघटन करण्यासाठी एन्झाईम्स वापरते जे शरीर वेगळे आणि वापरू शकते.
- आपल्या तोंडातील लाळ अन्नाला ओलसर करून चघळण्याच्या आणि गिळण्याच्या यांत्रिक प्रक्रियेत मदत करण्यासाठी सुरुवातीच्या पचनामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते. लाळेमध्ये एक एन्झाइम देखील असतो जो पिष्टमय पदार्थांचे रासायनिक पचन सुरू करतो.
- आपल्या लाळ ग्रंथी दररोज सुमारे 1.5 लिटर लाळ तयार करतात!
- बोलस हे चघळणे आणि स्टार्च पचनाच्या परिणामी गिळण्यासाठी तयार केलेल्या लहान गोल स्लरी वस्तुमानाचे नाव आहे.
- घशाच्या मागील बाजूस, घशाच्या मागील बाजूस, एपिग्लॉटिस नावाच्या ऊतींचे एक फडफड असते जे अन्न श्वासनलिका (विंडपाइप) खाली जाण्यापासून रोखण्यासाठी गिळताना बंद होते.
- एकदा गिळल्यानंतर, बोलस (अन्न) अन्ननलिकेतून पोटात जाते, तेथे जाण्यासाठी सुमारे 7 सेकंद लागतात.
- अन्ननलिकेतील स्नायू घट्ट होतात आणि आराम करतात पेरिस्टॅलिसिस नावाची लहरीसारखी प्रक्रिया तयार करतात जी अन्न लहान नळीच्या खाली ढकलते, म्हणूनच जर तुम्ही खाल्ले आणि गिळत असाल तर तुमचे अन्न कधीच बाहेर पडत नाही!
- प्रोटीज नावाचे एन्झाईम पोट आणि लहान आतड्यात प्रथिने तोडतात. लाळेमध्ये असताना, अमायलेसेस कार्बोहायड्रेट्सचे विघटन करतात आणि लिपसेस चरबीचे विघटन करतात.
- प्रौढ पोट रिकामे असताना खूप लहान असते परंतु ते भरल्यावर 1.5 लिटर अन्न ठेवण्यासाठी ते वाढू शकते.
- पोटाची आतील भिंत हायड्रोक्लोरिक ऍसिड स्रवते ज्यामुळे जीवाणू नष्ट होतात आणि प्रोटीज एन्झाईम्ससह, अन्न पचण्यास मदत होते. संक्षारक ऍसिडपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी, पोटाच्या अस्तराने श्लेष्माचे जाड आवरण तयार केले पाहिजे.
- पोटात रंबलिंग (बोर्बोरिग्मी) पोट आणि लहान आतड्याच्या भिंतींवर लहरीसारख्या स्नायूंच्या आकुंचनामुळे (पेरिस्टॅलिसिस) होतात. या सामान्य पचन हालचाली आहेत, तथापि, जेव्हा आवाज गोंधळलेला नसल्यामुळे पोट रिकामे असते तेव्हा ही प्रक्रिया जोरात आणि अधिक लक्षात येते.
- गायी, जिराफ आणि हरीण यांसारख्या काही प्राण्यांना अनेक कप्पे असलेली पोटे असतात (सामान्यतः मानल्याप्रमाणे अनेक पोट नसतात). समुद्रातील घोडे, फुफ्फुसातील मासे आणि प्लॅटिपस यांसारख्या इतरांना पोट नसते.
- लहान आतडे ड्युओडेनम, जेजुनम आणि इलियमने बनलेले असते.
- अन्नातील पोषक तत्वांचे बहुतेक पचन आणि शोषण प्रत्यक्षात लहान आतड्यात होते. पोट chyme नावाच्या जाड द्रवावर जाते आणि एन्झाईम्स हे लहान आतड्यात खंडित करत राहतात जे रक्तप्रवाहात पोषक द्रव्ये शोषून घेतात.
- स्वादुपिंड लहान आतड्यांद्वारे वापरण्यासाठी एंजाइम स्रावित करते.
- सरासरी, मानवी प्रौढ पुरुषाचे लहान आतडे 6.9 मीटर (22 फूट 6 इंच) लांब आणि मादीचे 7.1 मीटर (23 फूट 4 इंच) असते.
- मोठ्या आतड्यात सेकम, अपेंडिक्स, कोलन आणि गुदाशय यांचा समावेश होतो. हा पाचन तंत्राचा अंतिम भाग आहे. ते उरलेल्या अपचनीय अन्नपदार्थातील पाणी शोषून घेते आणि शरीरातून अनावश्यक कचरा बाहेर टाकते.
- मोठे आतडे अंदाजे 1.5 मीटर (4.9 फूट) लांब असते.
- यकृत पाचन तंत्रासाठी पित्त तयार करते आणि पोषक तत्वांवर प्रक्रिया करते.
- पित्त मूत्राशय आहारातील चरबी तोडण्यासाठी वापरलेले पित्त साठवते.
खाली पचनसंस्थेबद्दल मराठीत काही रंजक आणि शैक्षणिक तथ्ये (Facts) दिली आहेत. ही माहिती विद्यार्थ्यांसाठी उपयोगी ठरेल.
पचनसंस्थेबद्दल रोचक तथ्ये (Facts About Digestive System in Marathi)
-
पचनसंस्था म्हणजे काय?
पचनसंस्था ही आपल्या शरीरातील एक प्रमुख यंत्रणा आहे, जी अन्नाचे चावणे, गिळणे, पचवणे व त्यातील पोषकतत्त्व शोषून घेण्याचे काम करते. -
मुख हे पचनाचे पहिले टप्पे आहे.
तोंडात लाळ मिसळून अन्न मऊ केले जाते आणि चावून गिळण्यासाठी तयार केले जाते. -
अन्ननलिका (Esophagus)
अन्न तोंडातून पोटात नेणारा लांबट नळीसारखा अवयव म्हणजे अन्ननलिका होय. -
पोटात आम्ल (acid) तयार होते.
पोटात “हायड्रोक्लोरिक आम्ल” तयार होते जे अन्नाचे विघटन करण्यात मदत करते. -
लहान आतड्यांमध्ये पोषकतत्त्वांचे शोषण होते.
सुमारे ६ मीटर लांबीची लहान आतडी अन्नातील पोषकतत्त्वे शोषून घेतात. -
यकृत (Liver) आणि स्वादुपिंड (Pancreas) महत्त्वाचे अवयव आहेत.
यकृत पित्त तयार करते आणि स्वादुपिंड पचनासाठी आवश्यक एंझाइम्स तयार करते. -
पचनक्रिया पूर्ण होण्यासाठी 24 ते 72 तास लागू शकतात.
अन्नाच्या प्रकारावर आणि शरीराच्या कार्यक्षमतेवर वेळ अवलंबून असतो. -
मोठी आतडी पाण्याचे शोषण करते.
शेवटी, मोठ्या आतड्यांमध्ये पाण्याचे शोषण होऊन मल तयार होतो. -
आपल्या शरीरातील पचनसंस्था 30 फूटांपेक्षा अधिक लांब आहे.
-
पचन केवळ पोटात होत नाही.
पचन प्रक्रिया तोंडापासून सुरु होऊन गुदद्वारापर्यंत चालते.
हवे असल्यास मी यावर आधारित मराठी प्रेझेंटेशन स्लाइड्स, पोस्टर किंवा प्रश्नोत्तर स्वरूपात माहिती देऊ शकतो. तुम्हाला त्यातील काही हवे का?