मुलांसाठी या मजेदार हृदय तथ्यांचा आनंद घ्या आणि काही मनोरंजक जाणून घ्या नवीन तथ्ये आणि माहिती कशी आश्चर्यकारक मानव आहे हृदय कार्य करते.
- हृदय हा मानवी शरीरातील सर्वात महत्वाचा अवयव आहे, जो आपल्या शरीराभोवती रक्तवाहिन्यांद्वारे सतत रक्त पंप करत असतो.
- तुमचे हृदय तुमच्या छातीत असते आणि तुमच्या बरगडीच्या पिंजऱ्याने ते चांगले संरक्षित असते.
- मानवी हृदय आणि त्याच्या विविध विकारांचा अभ्यास हृदयविज्ञान म्हणून ओळखला जातो.
- हृदय हे चार कक्षांचे बनलेले आहे, डावा कर्णिका, उजवा कर्णिका, डावा वेंट्रिकल आणि उजवा वेंट्रिकल.
- मानवी हृदयात चार झडपा आहेत, ते सुनिश्चित करतात की रक्त एकतर आत किंवा बाहेर जाते.
- हृदयातून निघणारे रक्त धमन्यांमधून वाहून जाते. डाव्या वेंट्रिकलमधून बाहेर पडणारी मुख्य धमनी ही महाधमनी असते तर उजव्या वेंट्रिकलमधून बाहेर पडणारी मुख्य धमनी फुफ्फुसीय धमनी असते.
- हृदयाकडे जाणारे रक्त रक्तवाहिनीद्वारे वाहून जाते. फुफ्फुसातून डाव्या कर्णिकाकडे येणारे रक्त फुफ्फुसीय नसांद्वारे वाहून नेले जाते तर शरीरातून उजव्या कर्णिकाकडे येणारे रक्त वरच्या वेना कावा आणि कनिष्ठ व्हेना कावाद्वारे वाहून जाते.
- तुम्हाला तुमच्या स्वतःच्या हृदयाचे ठोके जाणवले असतील, याला ह्रदयाचा चक्र म्हणतात. जेव्हा तुमचे हृदय आकुंचन पावते तेव्हा ते चेंबर्स लहान करते आणि रक्तवाहिन्यांमध्ये रक्त ढकलते. तुमचे हृदय पुन्हा शिथिल झाल्यानंतर चेंबर्स मोठे होतात आणि हृदयात परत येत असलेल्या रक्ताने भरलेले असतात.
- तुमच्या हृदयातून जाणारी वीज स्नायू पेशी आकुंचन पावते.
- तुम्ही टेलिव्हिजन शो किंवा चित्रपट पाहिले असतील जिथे हॉस्पिटलमधील रुग्णाला इलेक्ट्रोकार्डियोग्राम (ECG) जोडलेले असते. अधूनमधून स्पाइक होणार्‍या (किंवा रुग्ण मरत असताना सपाट राहते) स्क्रीनवर फिरणारी रेषा असलेले मशीन म्हणून तुम्ही ते ओळखू शकता. हे यंत्र रुग्णाच्या हृदयातून जाणारी वीज मोजू शकते. एखाद्या रुग्णाला हृदयाच्या लय समस्या किंवा हृदयविकाराचा झटका कधी येतो हे जाणून घेण्यासाठी डॉक्टर माहिती वापरू शकतात.
- हृदयविकाराच्या झटक्यामुळे सामान्य हृदयाच्या ऊतींमध्ये डाग तयार होतात, यामुळे पुढील हृदय समस्या किंवा हृदय अपयश देखील होऊ शकते.
हृदयाबद्दल तथ्ये (Facts About Heart in Marathi)
हृदय मानव शरीरातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण अंग आहे. हे जीवनसत्त्व असलेल्या रक्ताची पंपिंग प्रक्रिया नियंत्रित करते आणि शरीरातील सर्व अवयवांना ऑक्सिजन आणि पोषणतत्त्वे पुरवतो. हृदयाच्या कार्यांवर संपूर्ण शरीराची कार्यक्षमता अवलंबून असते. हृदयाशी संबंधित काही महत्त्वाची तथ्ये खाली दिली आहेत.
Contents
- 1 1. हृदयाची रचना:
- 2 2. हृदयाची धडक:
- 3 3. हृदयाचे कार्य:
- 4 4. हृदयाचा आकार आणि वजन:
- 5 5. हृदयाचे पंपिंग क्षमता:
- 6 6. हृदयाची इलेक्ट्रिकल प्रणाली:
- 7 7. हृदयातील रक्तवाहिन्यांचा महत्त्व:
- 8 8. हृदयाच्या आजारांची कारणे:
- 9 9. हृदयाचा दर आणि वयावर प्रभाव:
- 10 10. हृदयाचे प्रशिक्षण आणि व्यायाम:
- 11 11. हृदयाचे जीवनकाल:
- 12 12. हृदयाच्या आरोग्याची काळजी:
- 13 निष्कर्ष:
1. हृदयाची रचना:
-
हृदय मानव शरीरामध्ये एक हलणारं आणि शक्तिशाली अंग आहे. ते सामान्यत: शरीराच्या डाव्या भागात स्थित असते.
-
हृदय ४ भागांमध्ये विभागलेले आहे: दोन अ‍ॅट्रिया (ऊपरी कक्ष) आणि दोन वेंट्रिकुला (खालील कक्ष).
-
हृदयाचे अ‍ॅट्रिया आणि वेंट्रिकुला रक्त पंप करण्याची प्रक्रिया नियंत्रित करतात.
2. हृदयाची धडक:
-
सामान्यतः एक हृदय धडक ६० ते १०० वेळा प्रति मिनिट होते.
-
आपला हृदय दर मिनिटाला ७,५ लिटर रक्त पंप करते.
-
एक वयस्कर माणसाचे हृदय १ दिवसात साधारणत: १,००,००० वेळा धडकते.
3. हृदयाचे कार्य:
-
हृदय मुख्यतः शरीराच्या विविध भागांना ऑक्सिजनयुक्त रक्त पुरवते.
-
रक्ताच्या वाहिन्याद्वारे (आर्टरी आणि व्हेन्स) हृदय संपूर्ण शरीरात रक्ताचा प्रवाह सुरू ठेवते.
-
हृदयाचे मुख्य कार्य शरीरातील उर्जा आवश्यकता आणि पेशींना पोषण देणारे रक्त पुरवणे आहे.
4. हृदयाचा आकार आणि वजन:
-
हृदयाचा आकार साधारणत: एक मुठी एवढा असतो.
-
हृदयाचे वजन साधारणपणे २३० ते ३३० ग्रॅम असते (पुरुषांमध्ये ते थोडे जास्त असू शकते).
5. हृदयाचे पंपिंग क्षमता:
-
हृदय प्रति दिवस १०,००० लिटर रक्त पंप करते.
-
हृदयाच्या अ‍ॅट्रिया व वेंट्रिकुला दरम्यान असलेल्या एका चक्रीय प्रक्रियेत, रक्त पंप करण्याची प्रक्रिया ५-६ सेकंदामध्ये पुन्हा होते.
6. हृदयाची इलेक्ट्रिकल प्रणाली:
-
हृदयाची धडक साधारणपणे २ तासांच्या विश्रांतीमध्ये ठेवली जाते. हृदयाच्या प्रत्येक धडकीला एक इलेक्ट्रिकल सिग्नल प्रकट होतो, ज्यामुळे हृदयाच्या पंपिंग प्रक्रियेचे नियंत्रण होऊ शकते.
-
हृदयाच्या “सिनोआर्टिकल नोड” (SA Node) म्हणजेच “नॅचरल पेसमेकर” हा त्या सिग्नल्सचा प्रारंभ करणारा भाग असतो.
7. हृदयातील रक्तवाहिन्यांचा महत्त्व:
-
हृदयापासून रक्ताच्या वाहिन्या (आर्टरी) सुरू होतात आणि ते शरीरातील प्रत्येक अवयवापर्यंत पोहचतात.
-
हृदयाच्या डाव्या कक्षामधून ऑर्टरी (Aorta) सुरू होऊन शरीराच्या बाकीच्या अवयवांना रक्त पुरवते.
-
हृदयाच्या उजव्या कक्षामधून पल्मोनरी आर्टरी (Pulmonary Artery) फुफ्फुसांना रक्त पुरवते, जिथे रक्त ऑक्सिजन घेते.
8. हृदयाच्या आजारांची कारणे:
-
हृदयाच्या आजारांचा मुख्य कारण म्हणजे हार्ट अटॅक, हृदयविकार, उच्च रक्तदाब (Hypertension), कोलेस्ट्रॉल व स्मोकिंग.
-
हृदयावर अत्यधिक ताण, अधिक वजन, कमी व्यायाम आणि अस्वास्थ्यकर आहार हृदयाच्या विकारांची शक्यता वाढवतात.
9. हृदयाचा दर आणि वयावर प्रभाव:
-
वय जसजसे वाढते, तसतसे हृदयाचा दर आणि कार्यक्षमता थोडी कमी होऊ शकते.
-
बालकांच्या तुलनेत प्रौढ आणि वृद्ध व्यक्तींचे हृदयाचे धडकणे कमी वेगाने होते.
10. हृदयाचे प्रशिक्षण आणि व्यायाम:
-
नियमित व्यायामामुळे हृदयाचे स्वास्थ्य सुधारते आणि रक्तदाब नियंत्रित राहतो.
-
हृदयाला चालना देण्यासाठी, प्राणायाम, योग, चालणे, धावणे आणि पोहणे यांसारखे शारीरिक व्यायाम महत्त्वाचे आहेत.
11. हृदयाचे जीवनकाल:
-
मानव हृदय साधारणतः ७०-१०० वर्षे कार्यक्षम राहते, परंतु त्याचे कार्य तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी योग्य जीवनशैली महत्त्वाची आहे.
-
हृदयाच्या कार्यामध्ये व्यत्यय आल्यास ते शरीराच्या इतर अवयवांवरही प्रभाव पाडते.
12. हृदयाच्या आरोग्याची काळजी:
-
हृदयाच्या आरोग्यासाठी नियमित व्यायाम, संतुलित आहार, तणाव व्यवस्थापन आणि धूम्रपान व मद्यपानाच्या कडेकोट टाळणी आवश्यक आहे.
-
हृदयाच्या आजारांचा प्रारंभ लक्षणांची माहिती घेऊन, त्यावर उपचार करण्याचा प्रारंभ करणे महत्त्वाचे असते.
निष्कर्ष:
हृदय हे शरीरातील एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि जिवंत ठेवण्यासाठी आवश्यक असलेले अंग आहे. हृदयाच्या कार्याचे योग्य ज्ञान घेतल्यास, आपल्याला हृदयाच्या आजारांची सुरुवात ओळखता येते आणि त्यावर नियंत्रण ठेवता येते. आपले हृदय स्वस्थ ठेवणे, एक निरोगी जीवनशैली निवडणे आणि नियमित आरोग्य तपासणी करणे हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.