कांचीपुरम् हे जिल्ह्याचे ठिकाण असून याला सागरकिनारा लाभलेला आहे. कांचीपुरम् हे शहर चेन्नईपासून ७१ कि. मी. वर असून जवळ विमानतळ आहे. हे शहर राज्यातील इतर शहरांना रेल्वेमार्ग आणि रस्त्यांनी जोडले आहे. येथील रेशमी तसेच सोनेरी जरीच्या शुद्ध रेशमी साड्या जगप्रसिद्ध आहेत. हिंदू यात्रास्थानातील अत्यंत महत्त्वाचे प्राचीन शहर तसेच कांचीपुरम् हे सहस्त्र मंदिरांचे शहर म्हणूनही ओळखले जाते. ‘कांची कामकोटी’ हा प्रसिद्ध मठ येथेच आहे.
हिंदू धर्मात ज्या ७ मोक्षदायक पुऱ्या सांगितल्या आहेत. त्यापैकी ही एक आहे. ‘काशी-कांची’ हे शिवाचे दोन नेत्र होत असे ब्रह्मांड पुराणात म्हटले आहे. शैववैष्णव या दोघांनाही ती सारखीच पवित्र वाटते. कांचीला ‘दक्षिण काशी’ म्हणतात. – येथे श्रीविष्णूच्या १०८ दिव्य क्षेत्रांपैकी १३ क्षेत्रे याच परिसरात आहेत. या क्षेत्री पुण्यकारक कृत्य शतपटीने वाढते. म्हणून ब्रह्मदेवाने येथे अश्वमेध यज्ञ केला होता.
कांची हे शक्तीपीठ तसेच कांचीचे नांव ‘कांचीपुरम् ‘ असे होते. येथे जन्म व मृत्यू होणे हे भाग्याचे मानले जाते. या नगरीचे दोन भाग आहेत. एक शिवकांची व दुसरे विष्णूकांची. येथे शिवाची १०८ तर विष्णूची १८ ते २० मंदिरे पाहावयास मिळतात. विष्णूकांची क्षेत्री श्रीवल्लभाचार्य महाप्रभूची बैठक असून विष्णूची शेषशायी मूर्ती सरोवरातील पाण्यात असते. ती २० वर्षातून एकदा पाण्यातून बाहेर काढतात.
या विष्णूकांचीला ब्रह्मदेवाचे तप:स्थान मानतात. दक्षिण भारतात रथोत्सवाचे महत्त्व फारच आहे हे आपण पाहातो आणि हा रथोत्सव पाहाण्यासाठी दूर दूरच्या ठिकाणाहन लोक रथोत्सव पाहावयास गर्दी करतात. संध्याकाळी विष्णूकांची क्षेत्री रथ सजवून त्यात विष्णूची मूर्ती ठेवून तिची पूजा-अर्चा, आरती ओवाळून, रथाजवळ नारळ फोडून भाविकजन दोरखंड हातात घेऊन विष्णूच्या नांवाने जयघोष करुन मोठ्या मिरवणुकीने रथ ओढत ओढत शिवकांची येथे आणतात.
मिरवणुकीत जयघोषाबरोबर मंगलवाद्ये ही असतात. मिरवणुकीच्या वाटेवर येणाऱ्या प्रत्येक घरातील स्त्रिया पूजा करतात. हा रथ फिरत फिरत दुसऱ्या दिवशी पहाटे पुन्हा विष्णूकांचीला येतो. हा सोहळा पाहाण्यासारखा असतो. या रथयात्रेत हिंदूमधील एकात्मतेचा भाव दिसून येतो. नाना जातीपोटजातीची मंडळी सहभाग घेतात. सध्या देवींची ५१ शक्तीपीठ अस्तित्त्वात आहेत. त्यापैकी कांची हे एक शक्तीपीठ आहे. मृत सतीदेवीचा अस्थिपंजर येथे पडला. कांचीपुरम्ला हजारो मंदिरांची सुवर्णनगरी म्हणतात.
हजार मंदिरांची सुवर्णनगरी – कांचीपुरम् (Kanchipuram)
प्रस्तावना:
कांचीपुरम् (Kanchipuram) हे भारताच्या दक्षिणेतील तमिळनाडू राज्यातील एक ऐतिहासिक व धार्मिक शहर आहे. कांचीपुरम् हे हिंदू धर्मातील एक अत्यंत पवित्र तीर्थक्षेत्र म्हणून ओळखले जाते. हे शहर “हजार मंदिरांची सुवर्णनगरी” म्हणून प्रसिद्ध आहे. कांचीपुरमाची धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व अत्यंत गडद आहे आणि त्यातल्या अनेक मंदिरे तसेच प्राचीन वास्तुकला हे पर्यटकांना आकर्षित करते.
कांचीपुरमचे धार्मिक महत्त्व:
कांचीपुरम् हे भगवान विष्णू, शिव आणि देवी कांची देवींना समर्पित असलेले प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. कांचीपुरम्मध्ये एकूण 108 महत्त्वाची विष्णू मंदिरे आहेत, ज्यामुळे हे शहर ‘द्रविड वास्तुशिल्पाची राजधानी’ मानले जाते. या शहरात अनेक प्रसिद्ध मंदिरे आहेत, जसे की कांची कामाक्षी मंदिर, वरदराज स्वामी मंदिर, एकंबरेश्वर मंदिर आणि कांची रामा मंदिर.
कांचीपुरम् हे एके काळी दक्षिण भारतातील एक महत्त्वाचे धार्मिक आणि सांस्कृतिक केंद्र होते. इथे विविध संस्कृतिवादी उत्सव, धार्मिक कार्यशाळा आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम होत असतात.
कांची कामाक्षी मंदिर:
कांचीपुरम्मधील कामाक्षी मंदिर हे एक महत्त्वाचे मंदिर आहे. हे देवी कांची कामाक्षीला समर्पित आहे, ज्या शाक्त परंपरेतील प्रमुख देवता आहेत. देवी कांची कामाक्षीचे मंदिर शंकराचार्य यांनी पुन्हा पुनर्निर्मित केले होते. या मंदिरातील वास्तुशिल्प अत्यंत देखणं असून, इथे दरवर्षी महाशिवरात्रि, नवरात्र आणि अन्य धार्मिक उत्सव मोठ्या धुमधामात साजरे केले जातात.
एकंबरेश्वर मंदिर:
एकंबरेश्वर मंदिर कांचीपुरममधील एक अत्यंत महत्त्वाचे शिवमंदिर आहे. हे मंदिर भगवान शिवला समर्पित आहे आणि त्यात शिवाच्या अनेक रूपांची पूजा केली जाते. एकंबरेश्वर मंदिरातील स्थापत्यशास्त्र आणि त्याची शिल्पकला अत्यंत आकर्षक आहे. या मंदिरात एक ऐतिहासिक ताम्र पत्रावर लेख असलेली शिल्पकला आहे.
कांची पुराण:
कांचीपुरमला ‘पाँच पुराणां’ मध्ये गणला जातो. या शहराला इतिहासात अनेक काळ राजवंशांनी राज्य केले आहे, ज्यात चोल, पल्लव, आणि Vijayanagar साम्राज्य यांचा समावेश आहे. कांचीपुरम हे शहर त्यावेळी एक सांस्कृतिक, शैक्षणिक आणि धार्मिक केंद्र बनले होते. कांचीपुरमने भारतीय स्थापत्यकलेला आपले एक महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.
कांचीपुरमचे सांस्कृतिक महत्त्व:
कांचीपुरममधील वस्त्रनिर्मिती (कांची सिल्क साडी) ही एक अत्यंत प्रसिद्ध कला आहे. कांची सिल्क साडी दक्षिण भारतातील प्रमुख पारंपरिक वस्त्र आहे आणि ही साडी उच्च गुणवत्तेची असते. कांचीपुरममध्ये बनवलेली सिल्क साडी खास प्रसंगी, लग्न, उत्सव व इतर महत्त्वाच्या सोहळ्यांसाठी वापरली जाते. कांची सिल्क साडीच्या ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्त्वामुळे कांचीपुरमला ‘साड्यांची नगरी’ असेही संबोधले जाते.
कांचीपुरममधील पर्यटन:
कांचीपुरममधील मुख्य आकर्षण स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
-
कांची कामाक्षी मंदिर – देवी कांची कामाक्षीला समर्पित प्रसिद्ध मंदिर.
-
एकंबरेश्वर मंदिर – भगवान शिवाचे प्रसिद्ध मंदिर.
-
वरदराज स्वामी मंदिर – विष्णूला समर्पित एक महत्वाचे मंदिर.
-
कांची रामा मंदिर – भगवान विष्णूच्या दुसऱ्या रूपाचे मंदिर.
-
श्री कामाक्षी आर्ट गॅलरी – कांचीपुरममधील विविध कला आणि शिल्पांचा संग्रह.
निष्कर्ष:
कांचीपुरम हे एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाचे शहर आहे. ‘हजार मंदिरांची सुवर्णनगरी’ म्हणून ओळखले जाणारे कांचीपुरम प्रत्येक धर्मप्रेमी, इतिहासप्रेमी, आणि वास्तुशिल्प प्रेमी व्यक्तींसाठी एक स्वप्नवत ठिकाण आहे. या शहराच्या मंदिरांमध्ये जाऊन आपल्याला केवळ धार्मिक अनुभव मिळत नाही, तर इथेच्या स्थापत्यकलेची आणि सांस्कृतिक धारा देखील आपल्याला एक वेगळाच अनुभव देईल.
कांचीपुरम म्हणजेच एक पवित्र भूमी, जिथे आपले हृदय, मन आणि आत्मा शांती मिळवू शकतात.