तामिळनाडू हे भारतीय द्वीपकल्पाच्या दक्षिण टोकावर असलेले राज्य आहे. या राज्याला २००० वर्षाची सांस्कृतिक परंपरा आहे. या राज्याला १००० कि.मी. अप्रतिम समुद्र किनारा लाभला आहे. हे राज्य मंदिरांचे असून अनेक संप्रदाय तीर्थक्षेत्र आहेत. कन्याकुमारी हा तामिळनाडू राज्याच्या दक्षिण टोकाचा जिल्हा आणि देशाचे शेवटचे टोक आहे. सूर्यास्त व चंद्रोदय पाहाण्यासारखा असतो.
कन्याकुमारी हे जसे धार्मिक स्थळ आहे तसेच पौराणिक क्षेत्रही मानले जाते. प्राचीन ग्रंथ, शिलालेख यातून कन्याकुमारीचा उल्लेख आढळतो. पांड्य, चालुक्य, चेर, नायक आणि चोल राजघराण्यांनी येथे राज्य केले. कन्याकुमारी ही पांड्य घराण्याची कुलदेवता. तामिळ ग्रंथाप्रमाणे कन्याकुमारी ही पार्वती देवीचा अवतार आहे. कुमारी कन्याकुमारीच्या हातून एका राक्षसाचा वध होणार होता.
पण तिचे श्रीशंकराबरोबर लग्न झाल्यास ते शक्य होणार नाही. यासाठी नारदाने लग्नाला निघालेल्या श्रीशंकराचे मन वळवले. त्यामुळे श्रीशंकर वेळेवर विवाहाच्या जागी पोहोचलेच नाहीत. आज वर्षानुवर्ष तीन सागरांच्या खळखळणाऱ्या लाटांच्या सान्निध्यात अविवाहित कन्याकुमारी सागरतीरावर प्रतिक्षा करीत उभी आहे. ही कमारी देवी इथे कशी आली. येथे का राहिली याविषयी कथा सांगितली जाते.
शोणितपूरचा दक्ष प्रजापती नांवाचा राजा होता. त्याला बाण, महिपसारखे चार मुलगे होते. यापैकी बाणासुराने घोर तपश्चर्या करुन अमरत्व प्राप्त करुन घेतले होते. मात्र असे सांगितले की, ‘कुमारी कन्येवाचून अन्य कोणाच्याही हातून तू मरणार नाहीस.’ शंकराचा वर मिळताच बाणासुराने त्रैलोक्यात उच्छाद मांडला. त्यामुळे देव भयभीत होऊन विष्णूला शरण गेले. विष्णने त्यांना कन्येच्या उत्त्पत्तीसाठी यज्ञ करण्यास सांगितले. या यज्ञकुंडातील अग्नीतून दुर्गादेवी कन्या रुपाने प्रकट झाली. शंकर पती मिळावा म्हणून तिने दक्षिण सागरतीरी तपश्चर्या सुरु केली.
शिव प्रसन्न होऊन त्यांनी लग्नाचे मान्य केले. या घटनेने देव घाबरले. कारण तिचे लग्न झाले तर तिच्या हातून बाणासूर मरणार नव्हता. म्हणून देवांनी नारदाला पुढे घातले. नारदाने कपट करुन शंकराला थांबवून धरले. त्यामुळे लग्नाचा मुहूर्त टळला आणि कुमारी ही अविवाहितच राहिली. कुमारीच्या सौंदर्याची कीर्ती बाणासुराला कळली. त्याने आपल्याशी लग्न करण्याचा आग्रह धरला.
कुमारीने त्याला झिडकारले. बाणासुराने अतिप्रसंग करताच त्यातून युद्ध झाले. कुमारीकेने बाणासुराचा वध केला. तेव्हापासून कन्याकुमारी शंकराची प्रतिक्षा करत आहे. कन्याकुमारी मंदिर फार पुरातन असून, महाभारतातील उल्लेखानुसार अर्जुन व बलराम येथे दर्शनासाठी आले होते. कन्याकमारी मंदिराचे प्रवेशद्वार उत्तरेकडे असन, देवीचे तोंड पूर्व दिशेकडे आहे. चेहरा मोहक असून नेत्र विशाल आहेत.
उजव्या हातात पुष्पमाला व डावा हात सरळ आहे. देवीच्या नाकातील हिऱ्याची नथ तेजस्वी व चमकदार दिसते. ही मूर्ती अलंकार विभूषित आहे. कन्याकुमारीच्या मंदिराला चारी बाजूला उंच उंच दगडी भिंती आहेत. पूर्वेकडील दरवाजा नेहमी बंद असतो. त्यामुळे उत्तरेकडील दरवाजातून आत प्रवेश करावा लागतो. कन्याकुमारीच्या पूर्वेला गंगासागरात सावित्री, गायत्री, सरस्वती व कन्याविनायक इत्यादी तीर्थस्थाने आहेत.
याशिवाय देवीच्या मंदिराच्या दक्षिणेस मातृतीर्थ, पितृतीर्थ आणि भीमातीर्थ आहे. व पश्चिमेस काही अंतरावर ‘स्थानतीर्थ’ आहे. भक्तगणांना या तीर्थाबद्दल मोठे आकर्षण आहे. घाटावर एक मंडप आहे. त्या मंडपात यात्री श्राद्धादी विधी क्रिया करतात. तामिळ महिन्याप्रमाणे ‘वैकासी’ महिन्यात म्हणजेच मे ते जन महिन्यात देवीचा मोठा उत्सव असतो.
तर नवरात्रीत नऊ दिवस रथोत्सव व दहाव्या दिवशी जलोत्सव साजरा केला जातो. मुख्य मंदिराच्या उत्तरेला भद्र कालीचे मंदिर आहे. तसेच तेथे समुद्राच्या तटावर एक विहिर आहे. या विहिरीचे पाणी गोड व पिण्यालायक आहे. मंदिराचे पूर्वेकडीलद्वार विषेशप्रसंगी उघडले जाते.
मंदिराच्या मंडपात प्रवेश करताना दोन भव्य वाघ आपले स्वागत करतात. मंदिराला सात गच्चींची बांधलेली उंच मिनार आहे. येथून कन्याकुमारी मंदिराचे व त्रिवेणी संगमाचे दर्शन होते. येथे जवळच महर्षी अत्री व अनसूयेचे मंदिर आहे. हे मंदिर कुमारी अम्मन मंदिर नावानेही ओळखले जाते.
शंकराची प्रतिक्षा करीत उभी आहे कन्याकुमारी – निबंध
प्रस्तावना:
“शंकराची प्रतिक्षा करीत उभी आहे कन्याकुमारी” हे वाक्य भारतीय संस्कृतीच्या महानतेचा आणि पवित्रतेचा प्रतीक आहे. कन्याकुमारी, जो भारताचा दक्षिणेकडील बिंदू आहे, तो एक ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थळ आहे. येथील दृश्य सुंदरतेच्या, शांततेच्या आणि अध्यात्मिक उन्नतीच्या दृष्टीने अपूर्व आहे. या स्थळाचे महत्त्व केवळ भौगोलिक दृष्टीने नाही, तर धार्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टीने देखील खूप मोठे आहे. येथे समुद्र, आकाश, आणि पर्वत यांचे अद्भुत मिश्रण दिसते. कन्याकुमारी हे स्थळ हिंदू धर्माच्या विविध शास्त्रांमध्ये अत्यंत पवित्र मानले जाते.
कन्याकुमारीचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व:
कन्याकुमारी, ज्याला “कन्याकुमारी मंदिर” म्हणून देखील ओळखले जाते, ती एक अत्यंत पवित्र भूमी आहे. येथे असलेल्या कन्याकुमारी मंदिरात देवी कुमारी (कन्यका) याची पूजा केली जाते. देवी कुमारी हा शंकराचा रूप आहे, ज्याने आपल्या भक्तांच्या कल्याणासाठी पृथ्वीवर जन्म घेतला. या मंदिराचे महत्त्व धार्मिक दृष्टीने अत्यंत विशेष आहे. समस्त भारतभरातील भाविक येथे श्रद्धेने जातात आणि देवीची पूजा करतात.
कन्याकुमारीच्या किनाऱ्यावरून सूर्यास्त आणि सूर्योदयाच्या दृश्याचा अनुभव देखील खूप अद्भुत आहे. सूर्योदयाच्या वेळी सूर्योदयाचे पहिले किरण पृथ्वीवर येथेच पडते, हे एक अत्यंत चमत्कारीक दृश्य आहे. ही अशी विशेषता आहे, ज्यामुळे कन्याकुमारीला विशेष धार्मिक आणि भौगोलिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
कन्याकुमारी आणि आद्य शंकराचार्य:
कन्याकुमारीचे एक अत्यंत ऐतिहासिक महत्त्व असलेले आणखी एक विशेष कारण आहे ते म्हणजे आद्य शंकराचार्य यांचे कनेक्शन. शंकराचार्यांनी याठिकाणी ध्यान आणि साधना केली होती. येथेच त्यांनी “अद्वैत वेदांत” या तत्त्वज्ञानाचे ज्ञान दिले. हे त्यांचे एक महत्त्वाचे कार्य होते, ज्यामुळे भारतीय तत्त्वज्ञानाला एक नवीन दिशा मिळाली.
अद्याप कन्याकुमारीत एक “शंकराचार्य स्मारक” आहे, ज्यात शंकराचार्यांच्या ध्यानाचे आणि त्यांच्या शिक्षणाचे आदरपूर्वक स्मरण केले जाते. या स्मारकाच्या इमारतीचा डिझाइन आणि स्थापत्यशास्त्र देखील शंकराचार्यांच्या तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे.
कन्याकुमारीतील दृश्य सौंदर्य:
कन्याकुमारीच्या किनाऱ्यावरच्या अद्भुत दृश्यांचा अनुभव घेणे एक अद्वितीय अनुभव असतो. येथे तीन समुद्रांचा संगम होतो – बंगालच्या उपसागर, अरबी समुद्र आणि हिंद महासागर. या त्रिसंगमाच्या दृश्यात एक अद्भुत सौंदर्य आहे, ज्याचा अनुभव प्रत्येकाने एकदा तरी घ्यावा.
कन्याकुमारीचा समुद्र किनारा, शंकराचार्य स्मारक, कुमारी मंदिर, आणि सूर्यास्ताचे दृश्य हे सर्व एकत्र येऊन एक अत्यंत अद्भुत अनुभव देतात. येथील निसर्गाचे सौंदर्य आणि शांती आपल्याला एक विशिष्ट प्रकारचा आत्मिक समाधान देतात.
कन्याकुमारी आणि आध्यात्मिकता:
कन्याकुमारी एक आध्यात्मिक स्थळ म्हणून खूप महत्त्वाचे आहे. येथे अनेक साधक, योगी आणि संत त्यांचे ध्यान आणि साधना करतात. या स्थळावर जेव्हा आपले मन शांत आणि एकाग्र होते, तेव्हा आत्म्याचा अनुभव होतो. अनेक लोक येथे ध्यान आणि साधना करण्यासाठी येतात.
कन्याकुमारीचा समुद्रकिनारा, देवाची पूजा आणि शांती यांचा संगम त्याच्या आध्यात्मिकतेच्या संदर्भात एक विशेष महत्त्व असतो. येथे येणारे प्रत्येक भक्त आणि पर्यटक या शांततेचा आणि शांतीचा अनुभव घेतात, जो त्यांना जीवनातील अन्यथा मिळवतो.
निष्कर्ष:
“शंकराची प्रतिक्षा करीत उभी आहे कन्याकुमारी” हे वाक्य आपल्या भारतीय संस्कृतीतील समृद्धता आणि आध्यात्मिक उन्नतीचे प्रतीक आहे. कन्याकुमारी एक ऐतिहासिक, धार्मिक आणि निसर्ग सौंदर्याने परिपूर्ण स्थळ आहे. तेथे असलेल्या कुमारी मंदिराच्या पवित्रतेमुळे, शंकराचार्यांच्या तत्त्वज्ञानामुळे, आणि समुद्रकिनाऱ्यावरून दिसणाऱ्या सूर्यास्ताच्या दृश्यामुळे कन्याकुमारीचे महत्त्व अधिक वाढते. हे स्थळ प्रत्येक भारतीयासाठी एक प्रेरणा आणि आध्यात्मिक उन्नतीचे स्थान आहे.