पश्चिम रेल्वेच्या वसईरोड स्थानकाच्या पूर्वेला सहा कि. मी. अंतरावर राष्ट्रीय महामार्ग क्र. आठ वर सातिवली गावच्या पूर्वेला तुंगार पर्वताचे उंच शिखर दृष्टीला पडते. या राष्ट्रीय महामार्गापासून पूर्वेला अरण्याकडे जाणारा एक रस्ता आहे. तेथे तुंगारेश्वर महादेव मंदिराकडे जाण्याचा मार्ग’ असा बोर्ड आहे. या महामार्गापासून ४ कि. मी. अंतरावर शंभू महादेवाचे मंदिर आहे. हेच तुंगारेश्वर देवस्थान.
देवळाकडे जाताना वाटेत चार ओहोळ लागतात. पावसाळ्यात हे ओहोळ दुथडी भरुन वाहात असतात. मंदिराकडे जाताना चढ आहे. त्यामुळे थोडी दमछाक होते. रस्त्याच्या दुतर्फा आजूबाजूला खूप झाडी आहेत. ही झाडी निसर्ग सौंदर्यात भर घालतात. येथील ८४ चौरस कि. मी. चा परिसर अभयारण्य म्हणन घोषित करण्यात आला आहे. तुंग म्हणजे अति उंच आणि अर म्हणजे अरण्य जे अरण्य अति उंच आहे ते तुंगार.
या तुंगारचा उल्लख महद्र अथवा मंदाग्नी पर्वत असादेखील केला जातो. हे मंदिर अगदी सुशोभित व भव्य आहे. भव्य सभामंडप असलेल्या या मंदिरात प्रवेश केल्यानंतर गाभाऱ्यात दर्शनी सभा मंडपात श्री गजानन, श्रीविष्णू भगवान व नंदी या देवांच्या मूर्ती आहेत. गाभाऱ्यातील खोलगट भागात स्वयंभूमहादेवाची पिंड तर एका कोपऱ्यात पार्वतीची मूर्ती आहे.
मंदिराच्या मागील बाजूस भैरव मंदिर असून मंदिराच्या दर्शनी भागात एका बाजूस हनुमान मंदिर तसेच वर टेकडीवर श्री जागमाता मंदिर, दत्तमंदिर व आई खोडियार मंदिर व खालील भागात रामकुंड आहे. मंडपाच्या छतावर नागपाश मंत्र कोरलेला आहे. महाराष्ट्रात फक्त दोनच ठिकाणी असे नागपाश कोरलेले आहेत.
या मंदिरासंबंधी अशी आख्यायिका आहे की, खूप वर्षापूर्वी या तुंगार परिसरात विमलासुर नावाच्या राक्षसाचे राज्य होते. परंतु त्याने १२ वर्षे तपश्चर्या करुन भगवान शंकराला प्रसन्न करुन घेतले. तो शिवभक्त त्याच्या तपश्चर्येवर प्रसन्न होऊन भगवान महादेव म्हणाले, ‘मी तुझ्या भक्तीवर प्रसन्न झालो आहे, हवा तो वर माग.’ त्यावर विमलासर राक्षस म्हणाला, ‘मी आपल्या सहवासाला आसुसलेलो आहे.
म्हणून आपण या देवगिरीतंग पर्वतावर वास्तव्य करावे.’ भगवान शंकर ‘तथास्तु’ म्हणाले आणि त्यांनी दिव्य लिंग स्थापन करण्यासाठी दिले. भगवंतांनी सांगितल्याप्रमाणे विमलासुराने दुसरा वर मागितला तो म्हणजे मी युद्धात सदैव अजिंक्य राहावे. देव, दानव, मानव व पशृंकडून मला मृत्यू येऊ नये. नंतर शंकरांनी वरदहस्त देऊन म्हटले की, तुझी मनोकामना पूर्ण होईल. तू ऋषी, तपस्वी, मुनीवरांना त्रास देऊ नकोस व परस्त्रीकडे वाईट भावनेने पाहू नकोस.
पुढे विमलासुराने भगवान शंकरांनी दिलेल्या शिवलिंगाची स्थापना देवगिरीतुंगार पर्वतावर केली हेच ते तुंगारेश्वर मंदिर. मंदिराजवळ दोन निसर्ग निर्मित कुंड आहेत. लोक त्यात आंघोळ करुन आनंद लुटतात. महाशिवरात्री व श्रावणमासी दर सोमवारी विशेषत: शेवटच्या सोमवारी भक्तगणांना सुग्रास भोजन (भंडारा) दिले जाते. नित्य आरती व नैवेद्य असतो. वैकुंठ चतुर्दशी व त्रिपुरारी पौर्णिमेस देवस्थान विश्वस्थ मंडळातर्फे खास अभिषेक केला जातो. सदर अभिषेकाच्यावेळी १००१ कमळांची फुले महादेवाला चढवली जातात.
देवगिरी तुंगार पर्वतावर असलेले श्री तुंगारेश्वर मंदिर
परिचय: देवगिरी तुंगार पर्वतावर स्थित श्री तुंगारेश्वर मंदिर हे महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध व ऐतिहासिक तीर्थक्षेत्र आहे. हे मंदिर पुणे जिल्ह्यातील मुळशी तालुक्यात, तुंगारवाडी या गावाच्या जवळ असलेले एक सुंदर धार्मिक स्थळ आहे. श्री तुंगारेश्वर मंदिर आदिवासी भागात वसलेले असून, येथील वातावरण निसर्गाच्या सान्निध्यात असते. मंदिराची वास्तुकला, निसर्ग सौंदर्य आणि धार्मिक महत्त्व यामुळे हे स्थान भक्तांसाठी आकर्षणाचे केंद्र बनले आहे.
तुंगारेश्वर मंदिराचे महत्त्व: तुंगारेश्वर मंदिर हे हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचे धार्मिक स्थान मानले जाते. हे मंदिर भगवान शिव यांच्या विशेष रूपांतील एक मंदिर आहे. भक्तगण इथे मुख्यत: आपल्या कुटुंबाच्या सुख-शांतीसाठी, दररोजच्या जीवनातील अडचणी दूर होण्यासाठी आणि मनोकामनांची पूर्तता करण्यासाठी पूजा करतात.
तपस्वी ठिकाण: शिव भक्तांसाठी तुंगारेश्वर एक तपस्वी ठिकाण आहे. येथे अत्यंत पवित्र वातावरण आहे आणि विशेषत: श्रावण महिन्यात तसेच महाशिवरात्रीदिवशी येथे मोठ्या प्रमाणावर भक्तांची गर्दी होते. या मंदिरात भक्तगण उपवास, रुद्राभिषेक, आणि शिवपूजा करतात. भक्तांना येथे दिव्य अनुभव मिळतो आणि त्यांचा मानसिक आणि आध्यात्मिक विकास होतो.
मंदिराची वास्तुकला: तुंगारेश्वर मंदिराची वास्तुकला साधी आणि प्राचीन आहे. येथे एक भव्य शिवलिंग आहे, ज्याचे पूजन विशेष महत्त्वाचे मानले जाते. मंदिराच्या पायथ्याशी नदी आहे, आणि त्याच्या पलीकडे सुंदर पर्वत रांगा दिसतात. निसर्गाची जणू एक स्वर्गीय छटा मंदिराच्या आसपास आहे, जी येथे येणाऱ्या भक्तांना विश्रांती आणि शांती प्रदान करते.
तुंगार पर्वत: शिवाजी महाराजांच्या काळात तुंगार पर्वत आणि तुंगारेश्वर मंदिर यांचे विशेष महत्त्व होते. हे मंदिर देवगिरी किल्ल्याच्या परिसरात असल्यामुळे ते ऐतिहासिक दृष्ट्या देखील महत्त्वाचे आहे. याचा एक आकर्षक पर्वत आहे, ज्यावर चढायला थोडे कष्ट लागतात. येथून एक सुंदर दृश्य दिसते आणि मंदिराच्या चारही बाजूंनी निसर्गाची सुंदरता वाढवते.
पवित्रता आणि श्रद्धा: तुंगारेश्वर मंदिराची एक अत्यंत पवित्रता आहे. येथील पवित्र जल, पूजा विधी आणि एकाग्रतेने केलेली आराधना आपल्या जीवनातील सर्व अडचणी दूर करते, असे भक्तांचे म्हणणे आहे. मंदिरातील शांत वातावरण, शंकराच्या उपास्य रूपांतील शिवलिंग, आणि तिथल्या निसर्गाची अप्रतिम शांती, हे सर्व एक अद्भुत अनुभव देतात.
निष्कर्ष: श्री तुंगारेश्वर मंदिर हे एक ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्वाचे स्थान आहे. ते निसर्गाच्या सौंदर्याने समृद्ध असून, भक्तगणाच्या आध्यात्मिक उन्नतीसाठी आदर्श आहे. येथे मंदिरात असलेल्या शिवलिंगाची पूजा, आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात असलेली शांतता यामुळे, या स्थानावर येणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीस एक दिव्य अनुभव मिळतो. जर तुम्ही निसर्ग प्रेमी आणि भक्त असाल, तर श्री तुंगारेश्वर मंदिर जरूर पहा.