वैष्णोदेवी हे पवित्र हिंदू मंदिर उदमपूरपासून जवळच आहे. तर वैष्णवी देवीला जाण्यासाठी जम्मूपासून ४८ कि. मी. अंतरावर ‘कतरा’ या गावापर्यंत बसने जाता येते. आता रेल्वेची सोय झाली आहे. यात्रा करायची झाल्यास कतरा’ येथे एक दिवस मुक्काम करावा लागतो. कतरापासून अंदाजे १३.५ कि. मी. अंतर मात्र पायी किंवा डोलींनी जाता येते. मात्र यात्रा नोंदणी केंद्रावरुन यात्रा तिकीट घेऊन पुढे जाता येते. वर चढण्यास पायऱ्या आहेत.
ही देवी एवढ्या दुर्गम भागात येऊन का राहिली या विषयी कथा सांगितली जाते. भैरव नामक दैत्याची नजर सुंदर अशा वैष्णोदेवीकडे गेली आणि तिच्याशी लग्न करण्याची इच्छा त्याच्यात उत्पन्न झाली. परंतु देवीला त्याच्याशी लग्न करावयाचे नव्हते. भैरव आपल्या सामर्थ्याने आपला हेतू साध्य करील ही शंका मनात येताच त्याला चुकविण्यासाठी डोंगरात पळून गेली व अदकनवारी याठिकाणी लपून बसली.
भैरव तिचा शोध घेत तिथवर पोहचणार हे पाहून ती डोंगरावर उंच उंच चढत राहिली. शेवटी एका गुहेजवळ भैरवाने तिला गाठलेच. मग मात्र देवीने आपले उग्र रुप प्रकट केले व भैरवाशी झुंज देऊन त्याला ठार मारले. मग ती गुहेत शिरली व कायमची तिथेच राहिली. या त्रिकूट पर्वताच्या गुंफेत प्राकृतिक रुपाने म्हणजे तीन पिंडाच्या रुपाने येथे तीन देवी विराजमान आहेत. पुढे राजा दक्ष याच्या घरी देवी, सती तथा वैष्णोवी या नावे प्रगट झाली.
यौवनात पदार्पण केल्यावर तिचे लग्न भगवान शंकराशी झाले आणि ते शिव व शक्ती रुपाने राहू लागले. काही कालांतराने ती सती तथा शक्ती सीतेचे छद्म रुप धारण करुन श्रीरामाची परीक्षा पाहावयास गेली. हे पाहून शंकर रुष्ट झाला व घोर तपश्चर्येस अरण्यात निघून गेला. कालांतराने ती सती तथा शक्ती पार्वती बनून हिमालयात शंकराबरोबर वास करु लागली.
तेथे जसे सिद्ध, तपस्वी, किन्नर, देवता व पुण्यात्मे शंकराची सेवा करीत तशी पार्वतीही सेवा करु लागली. तीच वैष्णवदेवी असे या भागातील लोक मानतात. मनोभावे पूजा-अर्चा करतात. शंकराचे म्हणजेच महादेवाचे पुढे ब्रह्मा, विष्णू, महेश झाले. तसे वरील देवी सरस्वती, लक्ष्मी, काली झाल्या. त्याचे एकत्रीकरण म्हणजे वैष्णवीदेवी. वैष्णोदेवी ही एका गुहेत असून १७४७ मीटर उंचीवर आहे.
यात्रेकरुला देवीच्या दर्शनासाठी या गुहेतून ५० फूट जावे लागते. तेथे तीन प्रतिकात्मक रुपे आहेत. देवीची मूर्ती नाही. या मूर्तीच्या चरणांशी निरंतर जलप्रवाह वाहातो. गुहेच्या बाहेर मोठा चबुतरा असून त्याला विष्णूचा दरबार असे म्हणतात. यात्रेकरु त्यावर होम करतात. वर्षभर इथे यात्रा चालू असते. वैष्णोदेवीच्या मंदिरात अखंड दिवा तेवत असतो. हे भारतातील मोजक्या मंदिरांपैकी एक आहे की जेथे देवीची तिन्ही रुपे एकाच ठिकाणी पूजली जातात.
वैष्णोदेवी मंदिरात गणेश, ब्रह्मा-विष्णू-महेश इत्यादींच्याही मूर्ती आहेत. मंदिरात प्रतिदिनी सकाळ-संध्याकाळ आरती होते. वैष्णोदेवीची पूजा १०८ नावाने केली जाते. वैष्णवी देवीच्या स्थानाला ५१ पीठांपैकी एक सिद्धपीठ मानतात. कार्तिक पौर्णिमेला भक्तांची गर्दी होते. वैष्णोदेवीची यात्रा केल्यावर यात्रेकरुला खाली उतरुन कतरा गावातील भुवनेश्वरीची पूजा करावी लागते. ती केल्याने यात्रा सुफल होते. वैष्णोदेवी भक्तांची मनोकामना पूर्ण करते, अशी भक्तांची श्रद्धा आहे.
सिद्धपीठ वैष्णोदेवी
भारताच्या विविध भागांमध्ये अनेक सिद्धपीठं स्थित आहेत, ज्यांचा धार्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोन महत्त्वपूर्ण आहे. त्यापैकी एक अत्यंत प्रसिद्ध सिद्धपीठ म्हणजे वैष्णोदेवी. हे सिद्धपीठ जम्मू आणि काश्मीर राज्यातील त्रिकुट पर्वतावर स्थित आहे. तीर्थयात्रेचे हे एक अत्यंत पवित्र स्थान आहे, जे लाखो भाविकांसाठी श्रद्धेचे आणि भक्तिपंथाचे केंद्र आहे.
वैष्णोदेवीचा इतिहास:
वैष्णोदेवी हे देवी महालक्ष्मी, महाकाली आणि महासरस्वती या तीन देवतांच्या स्वरूपात पूज्य आहे. मान्यता आहे की देवी वैष्णोदेवी एक चमत्कारी महिला साधिका होत्या. त्यांनी कठोर तपस्या केल्यानंतर देवी रूपात अवतार घेतला आणि त्रिकुट पर्वताच्या गुफेमध्ये विराजमान झाल्या. तीर्थयात्रिकांचा विश्वास आहे की, जेव्हा भक्त देवीची पूजा आणि तपस्या प्रामाणिकपणे करतात, तेव्हा देवी त्यांना आशीर्वाद देतात आणि जीवनातील कष्ट दूर होतात.
स्थान आणि महत्त्व:
वैष्णोदेवी मंदिर त्रिकुट पर्वताच्या शिखरावर स्थित आहे आणि हे स्थान समुद्रसपाटीपासून सुमारे ५,२०० फूट उंचीवर आहे. यामुळे तिथे जाणे एक आव्हानात्मक कार्य आहे, पण या मंदिराकडे नेणारा रस्ता अत्यंत सुरक्षीत असून, श्रावक आणि तीर्थयात्रिकांसाठी सुरक्षेच्या दृष्टीने अनेक सोयी-सुविधा दिल्या जातात. भक्तांनी देवीच्या गुफेमध्ये प्रवेश करण्यासाठी एक विशिष्ट मार्ग पार केला पाहिजे, जो साधारणत: १३ किमीचा आहे.
सिद्धपीठाची महिमा:
वैष्णोदेवीला “सिद्धपीठ” म्हणून संबोधले जाते कारण या स्थळी देवीच्या महात्म्यामुळे अनेक प्रकारच्या चमत्कार घडतात. तीर्थयात्रेकरिता येणारे भक्त अनेक वेळा त्यांच्या जीवनातील संकटे, रोग आणि अन्य समस्यांपासून मुक्त होतात. यासाठी वैष्णोदेवीच्या आशीर्वादाची खूप महती आहे. तिच्या गुफेतील तीन मुख्य पिंड म्हणजे लक्ष्मी, सरस्वती आणि महाकाली या देवतांचे प्रतीक आहेत.
पवित्र यात्रा:
वैष्णोदेवी मंदिराच्या दर्शनासाठी हाजिर होणारी तीर्थयात्रा एक महान भक्तिपंथीय अनुभव असतो. वर्षभर याठिकाणी लाखो भक्त दररोज दर्शनासाठी येतात. श्री वैष्णोदेवीचा पवित्र दर्शन प्राप्त करण्यासाठी तीर्थयात्रिकांना श्रध्देने आणि भक्तिपूर्णतेने १३ किमीचा ट्रेक पार करावा लागतो. यात्रेतील मार्गामध्ये “आंचलव्रती” (कंपनीचे झेंडू) आणि “भैरव नाथ” यांची महत्त्वाची गाथा ऐकता येते.
निष्कर्ष:
वैष्णोदेवी हे एक अत्यंत महत्त्वाचे सिद्धपीठ आहे, ज्याला लाखो भक्तांची श्रद्धा आणि भक्ति प्राप्त आहे. प्रत्येकाने वैष्णोदेवीची पूजा भक्तिपूर्वक केली आणि तिच्या आशीर्वादाने आपले जीवन सुखी आणि समृद्ध केले. हे सिद्धपीठ नुसते एक धार्मिक केंद्र नाही, तर एक प्रेरणा ठिकाण देखील आहे. याठिकाणी दर्शन घेऊन भक्त त्यांच्या मनोभावनांची शांती आणि आंतरिक शुद्धता प्राप्त करतात.
तुम्हाला हे निबंध आवडलं का?