जागृत देवस्थान केळशीची महालक्ष्मी
एका बाजूला अथांग अरबी समुद्र, दोन बाजूंना असलेल्या खाड्या म्हणजे तीन बाजूंनी पाण्यांनी वेढलेले व एका बाजूला पर्वतराजी, यामधील भूभागावर केळशी’ हे गाव वसलेले आहे. अशाही परिस्थितीत गावाने संस्कृती व परंपरा जपल्या आहेत. रत्नागिरी जिल्ह्यातील केळशी हे ऐतिहासिक गाव आहे. तेथील श्री महालक्ष्मीचे देवस्थान स्वयंभू व जागृत स्थान मानले जाते.
दापोली तालुक्यातील भारजा नदी खाडीच्या लगत वसलेल्या या गावाचे ग्रामदैवत श्री कालभैरव असून महालक्ष्मी व श्री कालभैरवची जत्रा म्हणजे केळशी गावाचे भूषण मानण्यात येते. श्री महालक्ष्मीचे मंदिर डोंगराच्या पायथ्यापाशी वसले असून उत्कृष्ट वास्तुशिल्पाचा नमुना आहे. या मंदिरावर दाक्षिणात्य व मुगलकालीन कलाकारांचा ठसा आढळतो.
या मंदिराला दोन घुमट असून सर्व बांधकाम चुना, दगडाचे आहे. दोन घुमटांपैकी एका घुमटाच्या खाली श्रीमहालक्ष्मीचे स्वयंभू स्थान आहे. दुसऱ्या घुमटाच्याखाली प्रशस्त सभागृह आहेत. या सभागृहात प्रवेश करण्यास तीन दरवाजे आहेत व चौथा दरवाजा श्री महालक्ष्मीकडे जाणारा आहे. सूर्य उगवल्यावर विशिष्ट वेळी तसेच मावळताना सूर्यकिरणे श्रीमहालक्ष्मीचे चरणी येतील अशी बांधकामाची रचना केली आहे. मंदिराच्या अंगणात पुरातन वृक्ष असून धर्मशाळेत श्रीगणपती व शंकराची पिंडी आहे.
मंदिराचा सर्व परिसराला तटबंदी असून चार प्रवेशद्वार आहेत. तेथील पुरातन तळ्याला घाटासारख्या पायऱ्या बांधलेल्या आहेत. श्री महालक्ष्मीसंबंधी एक आख्यायिका सांगितली जाते की, देवी समुद्रामार्गे येथे येऊन या ठिकाणी वास करती झाली. येताना तिने वाटेत आपले केस झटकले. पाऊलाचा एक अंगठा जमिनीवर टेकून दुसरे पाऊल जमिनीवर ठेवले त्यानंतर ती स्थानापन्न झाली.
विशेष म्हणजे या सर्व खुणा पाहावयास मिळतात. अभ्यासकांच्या मते ह्या देवीचे मूळ नांव ‘वणजाई’ असून चांद्रसेनीय कायस्थ प्रभू लोकांची कुलस्वामिनी आहे. चैत्र शुद्ध अष्टमीला यात्रेच्या उत्सवाला प्रारंभ होतो. उत्सवातील एक प्रमुख भाग म्हणजे कीर्तन होय. हे कीर्तन सुरु होताना आणि संपण्यापूर्वी गोंधळ घातला जातो.
गोंधळ हे नांव जरी या प्रकाराला असले तरी त्यात गोंधळ कुठेच नसतो. हा गोंधळ म्हणजे निरनिराळ्या देवांना केलेले आवाहन होय. उत्सव अष्टमीपासून चालू झाला तरी त्यातील महत्त्वाचे दिवस हे एकादशी ते पौर्णिमा हेच असतात. उत्सवाच्या पहिल्या दिवसापासून ते उत्सव संपेपर्यंत गावातील गुरव घराण्याला काम पाहावे लागते.
श्री कालभैरव मंदिरातील व्यवस्था पाहाणे, पूजाअर्चा करणे गुरव घराण्याला करावी लागतात. श्री महालक्ष्मीच्या स्वयंभू मूर्तीला एकादशीच्या दिवशी मुखवास चढवला जातो. मुखवास म्हणजे देवीचा सोन्याचा तयार केलेला मुखवटा होय. त्याशिवाय सभामंडपात व रथामध्ये बसवली जाते तीरथपुतळी, आद्यदैवत श्री कालभैरव, सोमेश्वर व त्यांच्यामध्ये वास करणारा महापुरुष यांनादेखील चांदीचा मुखवटा चढवला जातो.
हा मुखवटा उतरेपर्यंत गावकरी जागता पहारा देतात. याला तेथे जागरणी’ म्हणतात. द्वादशीच्या दिवशी सर्व गावातील महिलांसाठी हळदी कुंकवाचा कार्यक्रम असतो. प्रत्येक सुवासिनीची ओल्या हरभऱ्यांनी ओटी भरली जाते. महिलांच्या कलागुणांना वाव दिला जातो. त्रयोदशीचे रात्री देवीच्या देवळात जो कार्यक्रम होतो त्याला गावची जत्रा म्हटले जाते.
यादिवशी देवांच्या दरबारांत भालदार चोपदार सुंदर बयाणेम्हणतात. त्यानंतरचा कार्यक्रम म्हणजे विडेवाटणी होय. महालक्ष्मीच्या दरबारात हा विडा मिळणे फार मानाचे तसेच भाग्याचे समजले जाते. या उत्सवास सर्व जाती जमातीच्या लोकांना मानाचे स्थान आहे. दिवसा कार्यक्रम असणारे उत्सवामधील जे काही दोन दिवस आहेत ते म्हणजे गावची जेवणावळ व देवीची रथयात्रा हे होत.
हा रथ सागवानी लाकडाचा असतो. हा रथ खांद्यावर वाहून नेतात त्यापैकी आहे. या रथाला चार दांडे असतात. हा रथ जड असून दहा माणसे उचलण्यासाठी लागतात. रथाच्या मखरात श्री महालक्ष्मीची मूर्ती बसवली जाते. गावात रथ फिरवताना पुढे पुजारी व मागे भालदार-चोपदार असतात. दुसऱ्या दिवशी पहाटे गोंधळ, कीर्तन वगैरे कार्यक्रम होतात. अशा प्रकारे देवी व श्री कालभैरवाचा महोत्सव साजरा होतो. ही दैवते अतिशय जागृत असून नवसाला पावणारी आहेत. अशी या दैवताची ख्याती आहे.
जागृत देवस्थान केळशीची महालक्ष्मी – माहिती (Kelashi Mahalakshmi Temple Information in Marathi)
Contents
प्रस्तावना:
केळशीची महालक्ष्मी ही एक अत्यंत प्रसिद्ध आणि शक्तिशाली देवीचे मंदिर आहे, जे सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील केळशी गावात स्थित आहे. महालक्ष्मीचे हे मंदिर एक प्रसिद्ध जागृत देवस्थान म्हणून ओळखले जाते. या मंदिराचे धार्मिक, ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व मोठे आहे. येथे येणाऱ्या भक्तांना देवीच्या आशीर्वादाने समृद्धी, सुख, शांती आणि आरोग्य मिळते, अशी श्रद्धा आहे.
महालक्ष्मी देवतेचे महत्त्व:
महालक्ष्मी देवीचा मान भारतीय पंरपरेत अत्यंत महत्त्वाचा आहे. ती संपत्ती, ऐश्वर्य, समृद्धी आणि सुखाचा प्रतीक मानली जाते. केळशीच्या महालक्ष्मीला विशेष श्रद्धा असलेले अनेक भक्त दरवर्षी येथे येतात आणि देवीच्या पायाशी आपल्या समस्या आणि इच्छांची प्रार्थना करतात. महालक्ष्मी देवीला तिने भक्तांच्या जीवनात सुख आणि समृद्धी दिली आहे, असा विश्वास आहे.
मंदिराची रचना आणि स्थान:
केळशी महालक्ष्मी मंदिर समुद्र किनाऱ्यापासून काही अंतरावर असलेल्या एक शांत, ऐतिहासिक आणि आकर्षक ठिकाणी स्थित आहे. हे मंदिर एक साधारण पण सुंदर रचना असलेले आहे, ज्यामध्ये महालक्ष्मीची मूर्ती एक साध्या पण प्रभावी रूपात विराजमान आहे.
महालक्ष्मीचे मंदिर केळशीच्या हळदी नदीच्या काठी असलेले आहे आणि मंदिराच्या परिसरात विश्रांतीसाठी उत्तम वातावरण आहे. येथील वातावरण शांत आहे आणि भक्तांना देवीच्या दर्शनात आणि पूजा अर्चेत अडथळे न येता आनंद मिळवता येतो.
पूजा आणि व्रत:
महालक्ष्मीच्या मंदिरात नियमितपणे पूजा आणि व्रते केली जातात. भक्त त्यांचं जीवन समृद्ध करण्यासाठी आणि देवीच्या आशीर्वादासाठी पूजा करतात. विशेषत: दिवाळी, दशहरा, आणि ग्रहण पूजा यांसारख्या सणांवर येथे मोठ्या प्रमाणावर पूजा अर्चा आणि उत्सव साजरे केले जातात. या सणांमध्ये लाखो भक्त महालक्ष्मी देवीच्या दर्शनासाठी येतात.
मंदिरात पूजा अर्चा करतांना, भक्त देवीच्या मूर्तीला फुलं, नैवेद्य (स्वीट्स, फळं) अर्पण करतात आणि देवीच्या कृपेची प्रार्थना करतात. त्याचबरोबर मंदिराच्या परिसरात असलेल्या शंभर मण्यांच्या मण्यांचा वापर करून एक नियमित व्रत देखील केले जाते.
धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व:
केळशीच्या महालक्ष्मीचे मंदिर केवळ धार्मिक स्थळ नाही तर सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून देखील महत्त्वाचे आहे. येथील भव्य आणि आकर्षक मंदिर निर्माण, परंपरा, आणि पूजा पद्धती स्थानिक लोकांच्या संस्कृतीचा भाग बनलेली आहे. अनेक वार्षिक उत्सव, धार्मिक कार्यक्रम आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम येथे आयोजित केले जातात, जेथून स्थानिक लोक एकत्र येऊन आपल्या धार्मिक श्रद्धा आणि परंपरेला उजाळा देतात.
निष्कर्ष:
केळशीची महालक्ष्मी हे एक प्रसिद्ध जागृत देवस्थान आहे, ज्याचे धार्मिक, ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व अनमोल आहे. भक्त येथे आस्थेने येतात आणि महालक्ष्मी देवीच्या आशीर्वादाने त्यांच्या जीवनात सुख, समृद्धी आणि शांती आणतात. हे मंदिर एक सुंदर ठिकाण आहे जिथे भक्तांना आध्यात्मिक शांती आणि संतुष्टी मिळते. महालक्ष्मीच्या पूजा अर्चेने आणि तंत्रज्ञानाने त्यांचे जीवन बदलण्याची क्षमता आहे.
हे माहिती शालेय प्रकल्प, धार्मिक, सांस्कृतिक संदर्भासाठी उपयुक्त ठरू शकते.