शिर्डीचे साईबाबा

भारत हे जगाचे देवघर’ आहे. ही भूमी संतांची भूमी मानली जाते. येथे तीर्थक्षेत्रेही उदंड आहेत. एका वरातीत शिर्डीतल्या म्हाळसापती पुजाऱ्याने तरुण फकीर पाहिला. त्याचवेळी त्याला त्याच्याविषयी आदर निर्माण झाला आणि आपणहून पुजाऱ्याने आवो साईबाबा’ असे म्हणून या फकिराचे स्वागत केले. तेव्हापासून तो तरुण शिर्डीस राहू लागला, व लोक त्याला ‘साईबाबा’ असे म्हणू लागले.

परंतु या साईबाबांचे मूळ नांव गांव काय हे मात्र शेवटपर्यंत कुणालाही कळले नाही. साईबाबांच्या आगमनाने शिर्डीचा कायापालट झाला. साईंच्या चरणस्पर्शाने शिर्डीगाव पावन झाले. नगर जिल्ह्यातील कोपरगाव तालुक्यात कोपरगावपासून १५ कि. मी. वर शिर्डी आहे. नाशिकहून येथे येण्याची चांगली सोय आहे. केवळ महाराष्ट्रातील नव्हे तर भारतातील एक श्रीमंत देवस्थान म्हणून शिर्डीची ख्याती आहे.

पंढरपूरप्रमाणे शिर्डी हे क्षेत्र झाले. श्री साईबाबांचे प्रथम दर्शन झाले ते शिर्डीतील नाना चोपदारांच्या आईला. तर म्हाळसापती व काशिराम शिंपी हे साईबाबांचे पहिले भक्त होते. त्यांनी बाबांची राहाण्याची सोय एका जुन्या मशिदीत करुन दिली. बाबांनी त्या मशिदीला ‘द्वारकामाई’ हे नांव दिले. भाविकांना बाबांचे दर्शन इथेच होई. शिर्डीला पुढे अनेक इमारती झाल्या. पण बाबा मात्र हयातभर द्वारकामाईतच राहिले.

बाबांनी प्रज्वलीत केलेली धुनी याठिकाणी अखंडपणे प्रदीप्त आहे. भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी बाबा याच धुनीतून त्यांना उदी देत. नानासाहेब चांदोरकर हे सरकारी नोकरीत मोठ्या हुद्यावर होते. ते ही बाबांचे एकनिष्ठ भक्त होते. संत दासगणू महाराज हे तर बाबांच्या उपदेशाने भक्तिमार्गाकडे वळले व थोर कीर्तनकार झाले. या दोघांनीच साईबाबांची कीर्ती सर्वत्र पसरवली.

द्वारकामाईमधून लेंडीबागेकडे जाताना वाटेत एक निंबाचे झाड असून त्याखाली भुयार आहे. ही त्याच्या गुरुची समाधी. इथे बसून साईबाबांनी बारा वर्षे तप केले. ते रोज पांच घरी जाऊन भिक्षा मागून आणीत. द्वारकामाईत दीड वीत रुंदीची एक फळी टांगलेली असे. त्या फळीवर बाबा झोपत पण तिथे ते कसे चढत व उतरत हे मात्र कुणालाही दिसले नाही.

बाबांच्या समाधी मंदिराची इमारत नागपूरचे निस्सीम साई भक्त गोपाळराव बुट्टी याने बाबांच्या आशीर्वादाने बांधली होती. म्हणून ‘बुट्टीवाडा’ या नावानेही ती ओळखली जाते. १५ आक्टोबर १९१८ रोजी विजयादशमीच्या दिवशी बाबांनी आपल्या ऐहिक जीवनाचे सीमोल्लंघन केले. त्यांचा देह या वाड्यात ठेवण्यात आला. ते आजचे समाधी मंदिर होय. येथे नित्य पूजा, अभिषेक व आरत्या होतात.

श्री साईबाबा संस्थानच्या वतीने श्रीरामनवमी, गुरुपौर्णिमा व विजयादशमी (बाबांची पुण्यतिथी) हे तीन प्रमुख उत्सव साजरे केले जातात. उत्सव काळात कीर्तन, भजन व प्रवचन असा भरगच्च कार्यक्रम असतो. श्री साईबाबांच्या पवित्र स्पर्शाने पावन झालेल्या पुरातन वस्तूंचे संग्रहालय दीक्षितवाड्यात आहे.

यामध्ये श्री साईबाबांच्या पादुका, सटका, चिलीम, कफनी, सारीपाट, ग्रामोफोन, रेकॉर्ड, बाबांचा कोट, दळणाचे जाते, श्री चा रथ, श्री ना अखेरचे स्नान घातलेला पलंग, बाबा स्वयंपाक करीत ती भांडी, दुर्मिळ फोटो पहावयास मिळतात. साईभक्तांसाठी प्रसादालयात दररोज हजारो भाविक प्रसादाचा लाभ घेतात. श्री साईबाबांच्या समाधी दर्शनासाठी येणाऱ्या भक्तांसाठी भक्त निवासस्थान बांधले आहे.

श्री साईनाथ रुग्णालयातून अल्प उत्पन्न गटातील गरजू रुग्णांना मदत केली जाते. शैक्षणिक कार्यही चालू आहे. सन १८५४ मध्ये १६ वर्षाच्या वयात श्री साईनाथ शिर्डीत प्रकट झाले. ते शांती, ज्ञान व दया याची प्रतिमा व ईश्वराचे अवतार होते. साक्षात् अवतार असल्यावरही ते नेहमी एका साधकाप्रमाणे राहिले. त्यांनी स्वत:ला कधी देव अवतार म्हटले नाही.

शिर्डीचे साईबाबा

परिचय:

शिर्डीचे साईबाबा हे हिंदू-मुस्लिम एकतेचे प्रतीक होते. त्यांचा जन्म, जीवन आणि कार्य आजही लाखो लोकांच्या मनावर ठसा ठेवून आहे. साईबाबांच्या शिक्षांमध्ये मानवतेचा आदर्श, प्रेम, शांती आणि समर्पण यांचा समावेश होता. शिर्डीच्या साईबाबांना भक्त “साई” किंवा “साई बाबा” म्हणून ओळखतात, आणि त्यांचे मंदिर शिर्डी हे लाखो भक्तांची श्रद्धास्थान बनले आहे. त्यांचे जीवन आणि शिकवण आजही लाखो लोकांच्या जीवनावर प्रभाव टाकते.

साईबाबांचा जन्म आणि जीवन:

साईबाबांचा जन्म १८ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, कदाचित १८३८ ते १८४२ च्या दरम्यान झाला असावा, परंतु त्यांचा अचूक जन्मतारीख ज्ञात नाही. त्यांचे जन्मस्थानही अज्ञात आहे. काही इतिहासकारांच्या मते, ते पंढरपूरच्या आसपास असलेल्या क्षेत्रातील होते, तर काही लोक मानतात की ते उत्तर भारतातील काशीपासून आले होते. साईबाबा जवळपास ७० वर्षे शिर्डीमध्ये वास करत होते आणि तेथेच त्यांनी आपले कार्य आणि उपदेश दिले.

साईबाबा एका साधारण झोपडीत राहत होते आणि ते कायम समाधी घेत असत. त्यांचे जीवन अत्यंत साधे होते, आणि ते झोपड्याबाहेर असलेल्या एका दगडावर बसून ध्यान करत होते. ते जणू एक साधू-संत होते, पण त्यांची शिकवण केवळ हिंदू धर्माशीच संबंधित नव्हती, त्यात मुस्लिम धर्माच्या तत्त्वज्ञानाचेही सामावेश होता. साईबाबा हे हिंदू-मुस्लिम एकतेचे उदाहरण होते.

साईबाबांची शिकवण:

साईबाबांची शिकवण अत्यंत साधी, परंतु प्रभावी होती. त्यांच्या शिकवणीत मुख्यतः प्रेम, करुणा, शांती, आणि इतरांच्या मदतीचा महत्त्वपूर्ण संदेश होता.

१. “सबका मालिक एक”:
साईबाबा नेहमी म्हणायचे “सबका मालिक एक” म्हणजेच सर्व जगाचा मालिक एकच आहे. या वचनात त्यांनी धार्मिक समतेचे आणि एकतेचे महत्त्व सांगितले. त्यांचा संदेश होता की, सर्वधर्म समान आहेत, आणि त्यांचे पालन करताना इतर धर्मांबद्दल आदर ठेवावा.

२. कर्म योग:
साईबाबा कर्मयोगावर विश्वास ठेवत होते. त्यांचा विश्वास होता की आपले कर्म म्हणजेच आपला धर्म आहे. आपण आपले काम प्रामाणिकपणे, निःस्वार्थपणे आणि ईश्वरावर विश्वास ठेवून केले पाहिजे.

३. ध्यान आणि पूजा:
साईबाबा ध्यान, पूजा आणि साधनेला महत्त्व देत होते. त्यांनी भक्तांना सतत ध्यान आणि प्रार्थनेचा पाठ दिला. त्यांचा विश्वास होता की ध्यान आणि साधना आपल्याला आत्मज्ञान आणि आत्मशांती साधण्यास मदत करतात.

४. प्रेम आणि करुणा:
साईबाबांनी आपल्या शिकवणीमध्ये प्रेम आणि करुणेवर विशेष भर दिला. त्यांनी प्रत्येक व्यक्तीला समान मानले आणि त्यांना प्रेमाने वागायला शिकवले. त्यांचे जीवन हे दूसऱ्यांसाठी त्याग आणि सेवा करणारे होते.

५. साधेपण आणि समर्पण:
साईबाबांचे जीवन अत्यंत साधे होते. त्यांनी आपल्या जीवनातून महत्त्वाची शिकवण दिली की, शारीरिक संपत्ती आणि भौतिक सुख-आनंद हे काहीही नाहीत. त्याऐवजी, आत्मसमर्पण, साधेपण आणि तत्त्वज्ञान यावर विश्वास ठेवा.

साईबाबांचे चमत्कारीक कार्य:

साईबाबा हे अनेक चमत्कारीक कार्य करणारे संत होते. त्यांचे भक्त अनेक वेळा त्यांना विविध प्रकारच्या चमत्कारीक गोष्टींच्या साक्षीदार झाले. साईबाबाच्या जीवनातील काही प्रमुख चमत्कारे पुढीलप्रमाणे:

१. साईबाबाचा ‘धनुष्य’ चमत्कार:
एकदा शिर्डीच्या एका कड्यावर साईबाबा आणि त्यांच्या भक्तांनी एका प्रचंड धनुष्यावर ध्यान करण्याचे ठरवले. त्या धनुष्याने अनेक वेळा तोडले, पण साईबाबा त्याच्यावर बसून शांती साधत होते.

२. अन्नदान आणि लंगर:
साईबाबा केवळ भक्तांना आध्यात्मिक उपदेश देत नव्हते, तर ते भौतिकदृष्ट्या देखील त्यांना मदत करत होते. ते “लंगर” (सामूहिक भोजन) आयोजित करत, जेणेकरून सर्व जाती-धर्माच्या लोकांना एकत्र येऊन भोजन करण्याची संधी मिळेल.

३. पाणी देण्याचा चमत्कार:
एकदा साईबाबा भक्तांना शिर्डीच्या जिवंत झऱ्याच्या पाण्याचे वचन दिले, आणि ते झरा जेथे गेला, तेथे पाणी मिळाले. हे देखील एक चमत्कारीक कार्य होते.

साईबाबांचे समाधी स्थान:

साईबाबांचा अंतिम क्षण १५ ऑक्टोबर १९१८ रोजी आला, तेव्हा ते शिर्डीमध्ये ‘समाधी’ घेत होते. साईबाबांनी त्यांच्या भक्तांना सांगितले होते की, ते शिर्डी सोडून जात नाहीत, त्यांच्या इच्छेनुसार त्यांचा वास शिर्डीमध्ये कायमचा राहणार आहे. आज शिर्डीमध्ये साईबाबांचे समाधी मंदिर आहे, जिथे हजारो भक्त दररोज पूजा, ध्यान आणि भजन करते. साईबाबांचे मंदिर हे एक अत्यंत पवित्र स्थान आहे आणि सर्वधर्मीय भक्त त्याठिकाणी येऊन प्रार्थना करतात.

निष्कर्ष:

शिर्डीचे साईबाबा हे केवळ एक साधू संत नव्हते, तर ते मानवतेचे प्रतीक होते. त्यांची शिकवण आजही लाखो लोकांच्या जीवनावर प्रभाव टाकते. त्यांचा संदेश म्हणजे प्रेम, एकता, शांती, आणि साधेपणाची शिकवण. साईबाबांची उपदेश आणि कार्ये ही आजही एक प्रेरणा बनून राहिली आहेत. त्यांच्या जीवनातील प्रत्येक तत्त्वज्ञान आपल्याला जीवनातील चांगले मूल्यमापन आणि मार्गदर्शन देते. “साई राम” या मंत्राच्या माध्यमातून साईबाबांचे भक्त त्यांचे आशीर्वाद प्राप्त करतात.