महात्मा जोतीराव फुले बद्दल माहिती मराठीत – Mahatma Phule Information in Marathi

हॅलो वाचकांनो.. आज मी तुम्हाला महात्मा जोतीराव फुले बद्दल माहिती मराठीत – Mahatma Phule Information in Marathi देणार आहे तर चला बघुयात. आणखी वाचा – पंडित जवाहरलाल नेहरू

१]	पूर्ण नाव –	जोतीराव गोविंदराव फुले (इतर नावे – महात्मा फुले, ज्योतिबा फुले)
२]	जन्म –	११ एप्रिल १८२७ पुणे.
३]	मृत्यू –	२८ नोव्हेंबर इ.स. १८९० पुणे, महाराष्ट्र
४]	आई –	चिमणाबाई फुले
५]	वडील –	गोविंदराव शेरीबा फुले

नवभारताच्या निर्मितीमध्ये ज्या महान भारतीय विचारवंतांनी समाजसुधारकांनी महत्वाची भर घातली. त्यात ज्योतिबा फुले अव्दितीय होत.

आधुनिक काळात लोकांनी त्यांना स्वयंस्फूर्तीने महात्मा हा सन्मान अर्पण केला, ज्योतिबा हे स्वावलंबी, स्वतंत्र असे मौलिक विचारवंत व क्रांतिकारक होऊन गेले. एका सामान्य माळ्याच्या घरात जन्मलेला हा एक महापुरुष व समाजसुधारक होता.

महात्मा जोतीराव फुले परिचय

जोतिबा हे न्यायमूर्ती म. गो. रानडे आणि लोकहितवादी यांचे समकालीन होते. त्यांच्या मातेचे नांव चिमणाबाई आणि वडिलांचे गोविंद इ.स. १८२७ मध्ये सातारा जिल्ह्यातील कटगुण येथे त्यांचा जन्म झाला.

जोति हे नाव प्रकाश देणाऱ्या ज्योतीवरुन ठेवले गेले. लहानपणीच ते मातृछत्राला पारखे झाले. त्यांच्या आत्याने त्यांचा सांभाळ केला. सहाव्या वर्षी ते शाळेत गेले.

प्राथमिक शिक्षण संपल्यावर ते शेतमळ्यात जाऊन काम करू लागले. त्यानंतर त्यांच्या वडिलांनी त्यांना इंग्रजी शाळेत शिक्षणासाठी पाठविले. पण आपल्या मित्रांबरोबर काही कार्यक्रमात गेल्यावर त्यांना तुच्छतापूर्वक वागणूक मिळत असे.

यांचा फार मोठा परिणाम त्यांच्या मनावर झाला. तत्कालीन रुढीनुसार त्यांचा विवाहसातारा जिल्ह्यातील खंडाळा तालुक्यातील खंडूजी पाटील यांच्या सावित्री नावाच्या कन्येशी झाला ती खऱ्या अर्थाने जोतिबांची सहधर्मचारिणी बनली.

बहुविध सामाजिक कार्य

महात्मा फुले यांनी स्त्रीशिक्षणाचे व अस्पृश्यांच्या शिक्षणाचे असिधारावत हाती घेतले. पुरुषप्रधान व्यवस्था आणि शोषणजन्य दरिद्रय अशा दुहेरी दुःखाने पोळलेली क्षुद्र स्त्री ही फुल्यांच्या विचाराची केंद्रबिंदु होती.

स्त्रियांना समाजातील दुय्यम स्थानामुळे नैसर्गिक मानवी अधिकारांना मुकावे लागले. ही जाणीव जोतिबांना होती. म्हणून जोतिबांनी १८४८ साली पुण्याला बुधवार पेठेत मुलींसाठी पहिली शाळा सुरु केली.

सावित्रीबाई स्वतः तिथे शिक्षिकेचे काम करीत. बालविवाह, बहुपत्नीत्व, के शवपन, वेश्यागमन, पुनर्विवाहप्रतिबंध यासारख्या स्त्रियांवर अन्याय करणाऱ्या रुढींवर फुल्यांनी कठोर शब्दांत टीका केली आहे.

अविवाहित व परित्यक्त माता झालेल्या अनाथ महिलांसाठी आपल्याच घरात त्यांनी महिलाश्रम काढला व त्या नडलेल्या तरुणींना सावित्रबाई मुलींसारखे सांभाळीत. त्यांनी काशीबाई नावाच्या विधवेला सांभाळले. तिला झालेल्या मुलाचे नाव यशवंत ठेवले पुढे म्हातारपणी त्यानेच जोतिबा व सावित्रीबाईंचा सांभाळ केला.

सत्यशोधक समाज

जोतिबा फुले यांनी इस.स. १८७३ मध्ये सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली त्यात शुद्र व अतिशुद्र यांना आणून संघटित केले.

शुद्र, स्त्रिया, दलित, अस्पृश्य यांना सावकार, जमीनदार, व्यापारी, ब्राह्मण, मारवाडी यांच्या आर्थिक दास्यातून सुटका करायची होती. त्यासाठी त्यांची तळमळ होती.

सत्यशोधक समाज व त्याच नावाचे वर्तमानपत्र ब्राह्मणाविरुध्द आहे, अशी त्यांच्यावर टीका झाली पण या समाजाचे उद्दिष्ट भटभिक्षुकाच्या गरीब व अज्ञ लोकांच्या शोषणकरण्याच्या प्रवृत्तीवर टीका करण्याचे होते.

परंतू जोतिबांना ब्राह्मणांची चीड येऊन, त्यांनी सुशिक्षित ब्राह्मणोत्तरांना लोकांची महत्वाची धार्मिक कृत्ये करण्यास तयार केले. त्यांचा संपूर्ण विचार हा समतेच्या तत्वावर आधारित होता.

१८८३ साली त्यांनी शेतकऱ्याचा आसुड हे पुस्तक लिहिले त्यात त्यांनी शेती व शेतकऱ्याच्या दीनवाण्या अवस्थेचे वर्णन केले आहे. शेतकरी कसा आर्थिकदृष्टया खचला आहे व भिकेला लागला आहे, याचे मर्मभेदक चित्रण त्यात आहे.

शेतकऱ्यांच्या दुरावस्थेला ब्रिटिशांची संपूर्ण नोकरयंत्रणा, काळे-गोरे, भट – सावकार कुलकर्णी जबाबदार असतात- असे त्यांनी म्हटले आहे. शेतकऱ्यांची स्थिती सुधारण्यासाठी त्यांना विद्या व यंत्राव्दारे शेती करण्याची समज द्यावी. पशुपालन, शेतकऱ्यांच्या परीक्षा, स्पर्धा व बक्षीसे इ. उपायही त्यांनी सुचविले.

धर्माबद्दल विचार

ज्योतिबांच्या मते, धर्म ही प्रत्येकाची वैयक्तिक बाब आहे. त्यांच्या मते विशुध्द धर्मभावना मानवी जीवनात ओतप्रोत भरून राहिली पाहिजे.

त्यांना अभिप्रेत असलेला धर्म हा विश्वधर्म होता. त्यांना धर्मग्रंथ, रुढी, परंपरा यांचे निरपवाद प्रामाण्य मान्य नाही. त्यांच्या सार्वजनिक सत्यधर्माचे उद्दिष्ट या पृथ्वीवरच ईश्वरी राज्याची स्थापना करणे, हे होते, त्यांना सर्व व्यक्तींचा एकाच वेळी विकास हवा होता.

सर्वधर्मसमावेशक अशा सत्यधर्माचा स्वीकार त्यांनी केला. ब्राह्मणांचे कसब, गुलामगिरी, शेतकऱ्यांचा आसुड, सत्सार, इशारा, सार्वजनिक सत्यधर्म, अखंडादि काव्यरचना, तृतीय रत्न इ.त्यांचे वाङ्मय प्रसिध्द आहे.

धार्मिक गुलामगिरीविरुध्द बंडाचे निशाण फडकाविणाऱ्या फुल्यांनी वेद, मुर्तिपूजा, चातुर्वर्ण्यव्यवस्थ, पौराहित्य या धार्मिक बाबींवर वैचारिक पातळीवर हल्ला चढविला. त्यांनी विचारांना कृतिशिलतेची साथ दिली.

जातीभेदांचेनिर्मूलन, सामाजिक समतेवरील भर, अस्पृश्यता निर्मूलन व बहुजनाव्दारे या सत्यशोधक समाजाच्या तत्वावरूनच त्यांच्या कार्याची भव्यता पटते. यासाठी त्यांनी दाखविलेली निर्भिडता, निःस्वार्थीपणा, सहनशीलता, बंधुताही वाखण्यासारखी आहे.

बहुजन समाजाती जागृती, स्त्रीउन्नती, अस्पृश्यांचा झालेला कायापालट ही त्यांच्या सामाजिक कार्याची फलश्रुती म्हणावी लागेल. स्त्रिया, अस्पृश्य, शेतकरी यांच्यासाठी कार्य करता करता अखेर २७ नोव्हेंबर १८९० रोजी महात्मा जोतिबा फुले यांनी जगाचा निरोप घेतला.

काय शिकलात?

आज आपण महात्मा जोतीराव फुले बद्दल माहिती मराठीत – Mahatma Phule Information in Marathi पहिली आहे, पोस्ट वाचल्याबद्दल मनापासून धन्यवाद.

महात्मा फुले – माहिती

प्रस्तावना:

महात्मा जोतिराव फुले हे भारतीय समाजसुधारक, शिक्षणतज्ञ आणि अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे अग्रगण्य कार्यकर्ते होते. त्यांच्या कार्यामुळे भारतातील दलित, शोषित आणि वंचित वर्गाच्या जीवनात महत्त्वपूर्ण बदल झाले. त्यांच्या समाजसुधारक दृष्टिकोनामुळे त्यांनी हिंदू समाजातील अनेक रूढी-परंपरांना आव्हान दिले आणि महिलांच्या शिक्षणासाठी मोठा संघर्ष केला. “सर्वांगीण शिक्षण आणि समानता” ह्या तत्त्वावर आधारित असलेले महात्मा फुले यांचे कार्य आजही प्रेरणादायक आहे.

महात्मा फुले यांचे जीवन:

महात्मा जोतिराव फुले यांचा जन्म ११ एप्रिल १८२७ रोजी पुणे जिल्ह्यातील सातारवाडी गावात झाला. त्यांचे संपूर्ण नाव जोतिराव गुलाबो फुले होते. त्यांचे वडील गुलाबो फुले हे शेतकरी होते, आणि आईचे नाव राणीबाई फुले होते. महात्मा फुले यांचे जीवन अतिशय साधे होते. त्यांच्या शिक्षणाची सुरुवात अत्यंत साध्या परिस्थितीत झाली, परंतु त्यांनी आपल्या अथक परिश्रमामुळे समाजातील शिक्षणाच्या दृष्टीकोनात मोठे परिवर्तन घडवून आणले.

महात्मा फुले यांच्या कार्याची गोडी:

महात्मा फुले यांनी आपल्या आयुष्यात असंख्य सामाजिक चळवळींचा श्रीगणेशा केला. त्यांचे कार्य समाजाच्या वंचित वर्गासाठी महत्त्वपूर्ण ठरले. काही महत्त्वाचे कार्य पुढीलप्रमाणे:

1. महिला शिक्षणाचा प्रचार: महात्मा फुले यांनी महिलांच्या शिक्षणासाठी एक विशेष प्रयत्न केला. १८४८ मध्ये त्यांनी पुण्यातील “बालिका विद्यालय” सुरू केले. या विद्यालयाद्वारे त्यांनी महिलांना आणि मुलींना शिक्षण देण्याचे महत्त्व समजावले. यावेळी समाजाच्या अनेक घटकांनी त्यांना विरोध केला, परंतु महात्मा फुले आपल्या ध्येयावर ठाम राहिले आणि महिलांच्या अधिकारांसाठी लढा दिला.

2. सतीप्रथा विरोधी लढा: महात्मा फुले यांनी सतीप्रथेला विरोध केला आणि या प्रथेच्या निर्मूलनासाठी मोठे प्रयत्न केले. त्यांनी आपल्या लेखनातून आणि भाषणांतून सतीप्रथेच्या अन्यायकारक आणि अमानवीकतेवर प्रहार केले.

3. जातिव्यवस्था आणि शंकराचार्य विरोध: महात्मा फुले यांनी भारतीय समाजातील जातिव्यवस्थेवर जोरदार टीका केली. त्यांचा विश्वास होता की जातीव्यवस्था समाजाचे भलं करत नाही. त्याचबरोबर, हिंदू धर्माच्या धार्मिक व वाईट परंपरांवर देखील त्यांनी तोंडसापडले.

4. “तत्त्वज्ञान” आणि “हिंदू धर्मातील रूढी” यावर काम: महात्मा फुले यांनी आपल्या कादंब-या आणि लेखांमध्ये हिंदू धर्माच्या अनेक रूढी-परंपरांवर टीका केली. त्यांना धर्माच्या आड असलेल्या अंधश्रद्धांवर विश्वास न होता, त्यांनी शास्त्र आणि तर्कशास्त्राच्या आधारावर समाजाला पुढे जाण्याचा संदेश दिला.

महात्मा फुले यांचे ग्रंथ आणि लेखन:

महात्मा फुले हे एक कुशल लेखक होते. त्यांनी आपले विचार लेखनातून व्यक्त केले. त्यांच्या काही प्रसिद्ध ग्रंथांचे नाव पुढीलप्रमाणे:

1. “गुलामगीरी”:
   या ग्रंथामध्ये महात्मा फुले यांनी भारतीय समाजातील दलित आणि शोषित वर्गाच्या स्थितीवर बंधनकारक विचार मांडले. त्यांनी गुलामीची आणि शोषणाची क्रूरता उचलून धरली आणि त्याविरोधात समाज जागरूक होण्याचे आवाहन केले.

2. “किसान का धर्म” आणि “सामाजिक दृषटिकोन”:
   या ग्रंथांमध्ये शेतकऱ्यांची स्थिती, त्यांचे हक्क, आणि त्यांना मिळणाऱ्या न्यायाच्या विचारांचे मांडले आहे. हे ग्रंथ भारतीय समाजाच्या ग्रामीण आणि शेतकरी वर्गाच्या समस्या उजागर करतात.

महात्मा फुले यांचे योगदान:

महात्मा फुले यांचे योगदान अनेक क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण आहे:

1. शिक्षण: महात्मा फुले यांनी शिक्षण प्रणालीचा प्रसार केला आणि त्याच्या माध्यमातून शोषित वर्गाच्या उन्नतीसाठी काम केले. त्यांनी सामाजिक व इतर विविध वर्गांच्या समान अधिकारासाठी कार्य केले.

2. समाज सुधारणा: फुले यांनी धर्म, जातिव्यवस्था, आणि सामाजिक असमानतेविरोधात काम केले. त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी आणि महिलांसाठी अधिकारांची वकिली केली.

3. धार्मिक आस्थेतील सुधारणा: फुले यांनी ब्राह्मणवाद आणि हिंदू धर्मातील अंधश्रद्धा विरुद्ध उघडपणे विचार मांडले.

निष्कर्ष:

महात्मा जोतिराव फुले हे एक महान समाजसुधारक होते. त्यांच्या कार्यामुळे भारतातील दलित, वंचित आणि शोषित वर्गाला त्यांच्या हक्कांची जाणीव झाली. महिलांच्या शिक्षणासाठी त्यांनी केलेले कार्य आजही समाजात महत्त्वाचे आहे. महात्मा फुले यांचे जीवन आणि कार्य हे आजही आपल्याला प्रेरणा देत आहेत. त्यांचा विचार, त्यांचे कार्य, आणि त्यांची जागरूकता आजच्या पिढीसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे.