गुजरातमधील शक्तीच्या तीन महापीठांपैकी एक अंबाजी मंदिर

गुजरात व राजस्थान या दोन्ही प्रांतातील लोकांचे श्रद्धास्थान असलेले अंबाजी मंदिर पालनपूरपासून ६० कि.मी. वर आहे. अंबाजी मंदिर ज्या पहाडावर स्थित आहे. त्या पहाडाचे नांव आरासूर पर्वत असून आरासूरपर्यंतचा २५ कि.मी. रस्ता घनदाट जंगलातून जातो. आंबा मातेचे दुमजली अतिभव्य मंदिर आहे. मंदिर उंचीला कमी असून पुढे मंडप मात्र मोठा आहे. तेथे चांदीचे व पितळेचे सिंह उभे आहेत. गर्भगृहात अंबाजीची मूर्ती नाही.

परंतु तेथील कोनाड्यात वस्त्रालंकार व मुखवटा अशा त-हेने रचतात की, माताजीने वाघावर स्वारी केली आहे. या देवीला ‘घोळा गढवाळी’ असेही म्हणतात. मंदिर संगमरवरी दगडाचे असून अनेक धर्मशाळा आहेत. मंदिराच्यासमोर चौक आहे. त्याठिकाणी होमहवन होते. अंबाजीच्या यात्रेत तेल वापरत नाही. केसांना सुद्धा तेल न लावता तूप लावतात. यात्रेत स्त्री-पुरुषांची थट्टा मस्करी चालत नाही.

नियम मोडला तर माताजीचा कोप होतो अशी समजूत आहे. यात्रेत भवाई नृत्य होते. दर पौर्णिमेला यात्रा भरते. या देवीवर सर्वांची श्रद्धा असून कामना पूर्तीसाठी नवस बोलतात. कुंकवाची उधळण असते. सकाळी दर्शनाची वेळ ८ ते १२ अशी आहे. भाविकांनी लावलेल्या अनेक घंटा पाहावयास मिळतात. देवीला तीन प्रकारचे पोशाख असतात. चैत्र, भाद्रपद, आश्विन, कार्तिक महिन्यात जत्रा विशेष महत्त्वाची असते.

नवरात्र उत्सव मोठ्या प्रमाणात साजरा होतो. अंबाजीविषयी कथा आहे. तेव्हा हा परिसर जंगलानी व्यापला होता. छोट्यामोठ्या डोंगरकपारी होत्या. येथे अंबामाता खेळत असे. तिने बरोबर चरावयास आणलेली गाय रानात चरत असे. एक गुराखी पण गाई चरायला येथे आणीत होता. एके दिवशी गुराखीला संशय आला की यातील एक गाय आपली नाही.

मग ही गाय कोणाची असावी असा विचार करत असताना त्याला वाटले की, डोंगरावरील गुहेत झोके घेणाऱ्या स्त्रीचा असावी म्हणून तो डोंगर चढून गुहेत विचारायला गेला. स्त्री झोपाळ्यावर बसून झोके घेत होती. गुराखीने तिची गाय चारण्याची मजुरी मागितली. तिने तात्काळ सूपभर जोंधळे दिले. ते गुराख्याने फडक्यात बांधून घेतले. घरी जाताना त्याला काय वाटले, त्याने जोंधळे वाटेत फेकून दिले.

घरी आल्यावर या गुराख्याने घडलेली घटना बायकोला सांगितली आणि वाटेत जोंधळे कसे झटकून टाकले हे दाखवू लागला. त्यावेळी त्याची बायको डोळे विस्फारुन पाहात राहिली. फडक्याला चिकटलेल्या चार दाण्याचे लखलखीत मोती झाले होते. तिने ते पटकन् काढून घेतले व नवऱ्याला पुन्हा जोंधळे मागायला गुहेतल्या बाईकडे पाठवले. पडत्या फळाची आज्ञा समजून गुराखी पळत पळत गुहेपाशी आला.

तेथे जाऊन पाहातो तो गुहेपुढे कातळाची शिळा पडून दार बंद झालेले होते. तेथे कोणीच नव्हते. गुराखी मनात म्हणाला, ‘मला देवीनेच दर्शन दिले. पण मी यत्किंचितही गाय चरण्याचे पैसे मागून तिची अवहेलना केली.’ त्याचा पश्चात्ताप त्याला झाला. तेव्हापासून गुहेत देवीचा झोपाळा बांधून तिची पूजा अर्चा केली जाते. अंबामातेचे हे स्थान अलौकिक समजले जाते. दुसरी कथा अशी आहे. एकदा प्रजापती दक्ष राजाने महायज्ञ आरंभला.

सर्व राजे महाराजे देवगण यांना निमंत्रित केले.पण मागील काही घटनांमुळे दक्ष राजाने आपली मुलगी सती व तिचा पती भोलानाथ शंकर यांना निमंत्रण केले नाही. तरी सती घरचे शुभकार्य म्हणून गेली. परंतु दक्ष राजाने सतीची उपेक्षा केली. ती सतीला झोंबली. हा राग तिला अनावर झाला म्हणून तिने यज्ञातच उडी घेतली. सर्वत्र हाहा:कार माजला. भोलानाथ शंकराने ते अंर्तज्ञानाने जाणले व रागाने यज्ञस्थळी हजर झाला.

महायज्ञातील सतीचे जळके शरीर हाती घेऊन तो तांडवनृत्य करु लागला. उपस्थित देवदेवता या तांडवाने गर्भगळीत झाल्या. आता आपले खरे नाही, या भयाने ते विष्णूला शरण गेले. तांडवनृत्याने होणारा महासंकटकारी प्रलय टाळण्यासाठी विष्णूने आपले सुदर्शनचक्र सोडले व सतीच्या देहाचे तुकडे तुकडे केले. पृथ्वीवर ते तुकडे जिथे जिथे पडले ती शक्तीपीठ बनली. येथील पर्वतावर तर सतीदेवीचे हृदय पडले, म्हणून अंबाजीने हे स्थान महत्त्वाचे आद्यपीठ बनले. असा हा मंदिरा मागील इतिहास आहे.

गुजरातमधील शक्तीच्या तीन महापीठांपैकी एक अंबाजी मंदिर

परिचय: अंबाजी मंदिर हे गुजरातमधील एक अत्यंत प्रसिद्ध आणि पवित्र शक्तीपीठ आहे, जे विशेषत: देवी अंबा यांच्या भक्तांसाठी महत्त्वाचे मानले जाते. हे मंदिर गुजरातच्या तापी जिल्ह्यात स्थित आहे आणि हिंदू धर्मातील शक्तिपीठांपैकी एक आहे. अंबाजी मंदिर हे “शक्ती पीठ” म्हणून ओळखले जाते आणि हे भारतातील शक्तिपीठांमध्ये तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. येथील पूजा अर्चा आणि देवीच्या विविध रूपांमध्ये भक्तांची श्रद्धा असीम आहे.

इतिहास: अंबाजी मंदिराचा इतिहास अत्यंत प्राचीन आहे आणि त्याच्या स्थापनेबद्दल अनेक पुराणिक कथा आहेत. मंदिराच्या स्थापनेला अनेक शतकं झाली असली तरी याचे महत्त्व आजही तितकेच आहे. देवी अंबा किंवा अंबाजी यांना आदिशक्तीचा अवतार मानले जाते. असंख्य भक्त विविध कारणांसाठी या मंदिरात दर्शनासाठी येतात.

काही किवदंत्यांनुसार, हे स्थान देवी सतीच्या शरीराचा एक भाग पडल्यामुळे महत्त्वाचे मानले जाते. अंबाजी मंदिराला “अंबाजी शक्तीपीठ” असेही संबोधले जाते, कारण येथील मूर्ती देवी अंबा किंवा आदिशक्तीची पूजा केली जाते.

मंदिराचे वास्तुशिल्प: अंबाजी मंदिराचे वास्तुशिल्प अत्यंत आकर्षक आहे. हे मंदिर संकुचित पर्वत रांगेच्या पायथ्याशी स्थित आहे. अंबाजी मंदिरात कोणतीही मूर्ती नाही. देवी अंबाजीची पूजा “चित्र व्रत” किंवा “मुख” मध्ये असलेल्या प्रतिमेवर केली जाते, जिथे देवीची प्रतिमा एक अमूर्त रूपात असते. इथे “पंचद्रव्य” (पाच प्रकारची पुजारी वस्त्र) वापरून पूजा केली जाते.

मंदिराच्या उंचीवरून आपल्याला संपूर्ण आसपासच्या निसर्गाचे सुंदर दृश्य पाहता येते. मंदिराच्या परिसरात शंकराचार्य आणि प्राचीन मंदिरांची वास्तुकला देखील पाहायला मिळते.

पुजा आणि उत्सव: अंबाजी मंदिरातील पूजा खूप महत्वाची आणि पारंपारिक आहे. येथे दरवर्षी विशेष उत्सव साजरे केले जातात, आणि यामध्ये विशेषतः “नवरात्र उत्सव” आणि “द्वादशी” (वर्षातून दोन वेळा साजरा केला जातो) यांचे आयोजन होतात. नवरात्र उत्सव दरम्यान लाखो भक्त मंदिरात दर्शनासाठी येतात.

साथीला विशेष पूजांचा आयोजन केला जातो आणि विशेष पद्धतीने देवीच्या रूपाची पूजा केली जाते. यावेळी मंदिराच्या परिसरात रंगीन रांगोळ्या, सजावट, आणि देवीच्या व्रतांना महत्त्व दिले जाते. भक्तगण मोठ्या प्रमाणात या उत्सवात भाग घेतात.

अंबाजी मंदिराची महत्त्वपूर्ण वैशिष्ट्ये:

1. पवित्रता आणि श्रद्धा: अंबाजी मंदिराचे महत्व श्रद्धेने भरलेले आहे. ते एक प्रमुख शक्तीपीठ म्हणून प्रसिद्ध आहे आणि ते देवी अंबा यांच्या दर्शनासाठी लाखो लोक भेट देतात.

2. भव्य उत्सव: “नवरात्र उत्सव” हे मंदिरात होणारे सर्वात मोठे आणि भव्य उत्सव आहे. येथे अंबाजी देवीच्या भक्तांनी महाकृपा मिळवण्यासाठी १० दिवस विविध धार्मिक कार्ये आणि पूजाअर्चा केली जातात.

3. वैदिक पूजा: येथे विशेषत: वैदिक पद्धतीने पूजा केली जाते, जिथे वेद मंत्र आणि विविध शक्तिवादांचा वापर करून देवीच्या दर्शनाची प्रक्रिया पार पडते.

4. स्थलाची भव्यता: अंबाजी मंदिराच्या परिसरातील निसर्ग सौंदर्य आणि शांतता भक्तांना आध्यात्मिक शांती देण्यास मदत करते.

प्रमुख आकर्षणे:

• अंबाजी धरण: मंदिराजवळ असलेले सुंदर धरण भक्तांसाठी आकर्षणाचे ठिकाण आहे. येथून पर्यावरणाचा उत्कृष्ट नजारा दिसतो.

• गिरनार पर्वत: अंबाजी मंदिराच्या आसपास स्थित असलेला गिरनार पर्वत देखील पर्यटकोंसाठी एक भव्य स्थळ आहे. येथे विविध पर्वत चढाई, धरण आणि पर्यटनाची सोय आहे.

निष्कर्ष: अंबाजी मंदिर हे गुजरातमधील एक अत्यंत पवित्र आणि ऐतिहासिक शक्तीपीठ आहे. येथे येणारे भक्त देवी अंबाजीच्या दिव्य शक्तीला सामोरे जातात आणि तिथून आध्यात्मिक शांती घेऊन परत जातात. मंदिराच्या स्थापनेसाठी महत्त्वपूर्ण असलेली स्थानिक किवदंत्या, धार्मिक परंपरा आणि सांस्कृतिक महत्व यामुळे अंबाजी मंदिर हिंदू धर्मातील एक अद्वितीय स्थान प्राप्त करत आहे.

“जय अंबे!”