दधिचींचं दातृत्व
देव आणि दानव ह्यांच्यात पूर्वीपासूनच नेहमी युद्धे होत आली आहेत. त्या युद्धाचं कारण म्हणजेसुद्धा त्यांचं परस्परांतलं वितुष्ट आणि वैरभाव. ह्या देव-दानवांच्या युद्धात कधी देवांचा विजय व्हायचा, तर कधी दानवांचा! कारण दानव सुद्धा पराक्रमी किंवा कमी शक्तिमान नव्हते. उलट त्या राक्षसांना आपल्या शक्ती-सामर्थ्याचा अंदाज असायचा; म्हणूनच की काय ते राक्षस ब्रह्मा, विष्णू किंवा महेश ह्यांच्यासारख्या देवतांची कठोर तपसाधना करून, त्यांना प्रसन्न करवून घेऊन त्यांच्याकडून वेगवेगळे वर प्राप्त करून घेत. त्यामुळे त्यांच्या शक्ती-सामर्थ्यात आणखीनच भर पडत असे.
असाच एक वरप्राप्तीने मातलेला राक्षस म्हणजे ‘त्रिपुरासुर’. ह्या त्रिपुरासुराने कठोर तप करून आपल्या प्रसन्न झालेल्या देवतेकडून असा वर मिळविला होता की, “सध्या स्वर्गलोक, मृत्युलोक किंवा पाताळलोक ह्या कोणत्याही लोकी उपलब्ध असणाऱ्या कोणत्याही अस्त्र अथवा शस्त्राने माझा मृत्यू होऊ नये.” किती धूर्त अन् चाणाक्ष, कावेबाज होती ही वर मागणी! पण काय करणार? त्याने तप केले.
देवता प्रसन्न झाली. काय हवे ते माग म्हणाली. त्याने धूर्त मागणी केलीय, हे कळत असूनसुद्धा शेवटी ‘तथास्तु’ असे म्हणावेच लागले. आता आपल्याला कोणत्याच अस्त्र-शस्त्राने मृत्यू नाही, आता आपल्याला कुणीच देव-देवता मारू शकत नाही; मृत्यू आपल्या आसपासही फिरकणार नाही, याची खात्री होताच; तो असुर इतका उन्मत्त, अधर्मी, अत्याचारी झाला की, त्याने सर्वत्र एकच हाहाकार करून टाकला. सारे त्रिभुवन त्याच्या भयाने थरथर कापू लागले. साधू-सज्जन, ऋषी-मुनी, देव-देवता यांना त्रास देणे, यज्ञ-याग, होम-हवन बंद पाडणे, धार्मिक कृत्यांचा विध्वंस करणे असा धुडगूस घालून त्याने सर्वांनाच सुखासमाधानाने जगणे अशक्यच करून टाकले.
जेव्हा ह्या त्रिपुरासुराचा त्रास फारच वाढला सहनशक्तीची सीमा संपली, तेव्हा ऋषीगण, देवदेवता-मानव हे सर्व जण भगवान महाविष्णूंना शरण गेले. त्यांनी उन्मत्त त्रिपुरासुराच्या पाशवी कृत्यांचा पाढा त्यांच्यापुढे वाचला. “देवा, आता आपणच काही तरी करा. ह्या दुष्ट त्रिपुरासुराचा वध करा अन् सर्वांचं रक्षण करा,” अशी त्यांनी नारायणांना कळकळून विनंती केली. तेव्हा भगवान विष्णू म्हणाले, “हे पाहा, हा असुर मातला आहे; कारण त्याला आता स्वत:च्या मृत्यूचं भय राहिलेलं नाही.
त्याला मारू शकेल, असं एकही शस्त्र किंवा अस्त्र आजतरी ह्या त्रिभूवनात उपलब्ध नाही…. त्यामुळेच…..” “म्हणजे भगवान! हा राक्षस कधीच मरणार नाही का? त्याचा वध करेल असं एखादं अस्त्र-शस्त्र तयार करता येणार नाही का?” त्रिपूरासूराच्या त्रासाने त्रस्त झालेल्या त्या सर्वांनी एकदमच विचारणा केली… तेव्हा भगवान म्हणाले, “पृथ्वीवर सध्यातरी त्या असुराला मारू शकेल, असे एकही अस्त्र नाही. बरं, पाताळलोकीच्या बळीराजाने पण देवांचा पराभव केल्यावरआपली सर्व अस्त्र-शस्त्रे ही दधिची ऋषींच्या कमंडलूमध्ये लपवून ठेवली आहेत. कमंडलूतल्या पाण्यात आपली अस्त्रे सुरक्षित राहतील, म्हणून देवांनी ती तिथं लपवली खरी.
पण झालं काय, की दधिची ऋषींनी कमंडलूतील सर्व पाणी पिऊन टाकले आहे. आता देवाची अस्त्र-शस्त्रेसुद्धा दधिची ऋषींच्या पोटात गेली आहेत. त्यांनी आपल्या शक्तिसामर्थ्याच्या बळावर ती सर्व अस्त्रे पचवून टाकली आहेत. त्यामुळे आता तुमच्या आमच्यापुढे फक्त एकच मार्ग तेवढा उरला आहे, अन् तो म्हणजे- ” “देवा, सांगा ना!” भगवान विष्णू त्यांना म्हणाले, “तुम्ही असं करा, तुम्ही सर्व जण दधिचीऋषींकडे जा. त्यांच्याकडे तुम्ही त्यांच्या अस्थी म्हणजेच हाडे मागा. त्यांनी जर त्यांची वज्राप्रमाणे कठोर अशी हाडे दिली, तर त्या हाडांपासून आपल्याला एक नवे अस्त्र बनवता येईल. त्या नव्या अस्त्रानेच आपल्याला मग त्या त्रिपुरासुराचा वध करता येईल.”
झालं! भगवंतांनी तर मार्ग तर दाखवला आणि मग काय सर्व देव-देवता, ऋषीमुनी देवगण अन् जनता हे दधिचीऋषींच्या आश्रमात गेले. ही मंडळी तिथे पोहोचली, त्या वेळी दधिचीऋषी ध्यान लावून बसले होते. त्यांना ध्यानमग्न पाहून सर्व मंडळी तिथे शांतपणे बसून राहिली अन् मनोमन त्यांनी त्यांची स्तुती सुरू केली. आता एखाद्याची हाडे मागायची म्हणजे काय! दधिची ऋषींनी क्षणभर डोळे मिटले. त्यांच्या चेहऱ्यावर मंद हास्यरेषा उमटली. ते म्हणाले, “अरे एवढंच ना, मग चिंता का करता? अशा रूपाने माझं जीवन, माझा देह, माझी हाडे ही जर देवकार्यासाठी अन् त्रिभुवनरक्षणासाठी उपयोगी पडणार असतील; तर त्याहून दुसरं ते भाग्य काय? हे एक पुण्यकर्मच जर ठरणार असेल, तर मी लगेच तयार आहे.”
ऋषी केवळ बोलून थांबले नाहीत; तर त्यांनी लगेच पद्मासन घातले, प्राण कोंडला अन् विष्णू स्मरणाबरोबरच ते अनंतात विलीन झाले. सर्व देवांनी त्यांना विनम्रभावे वंदन केले अन् त्यांची हाडे घेऊन देव विष्णूंकडे गेले. दधिचींच्या हाडापासून ‘सुनाभ’ नावाचे एक नवं अस्त्र तयार करण्यात आलं. पुढे त्या नवनिर्मित अस्त्रानेच त्या त्रिपुरासुराचा वध करण्यात आला. दधिचींच्या दातृत्वाची ही कथा पुराणात नोंद झाली.
तात्पर्य : आपला देह हा सत्कारणी कसा लागेल, ह्याचाच प्रत्येकाने विचार करायला हवा.
दधिचींचं दातृत्व – निबंध (Dadhichi’s Sacrifice in Marathi)
Contents
प्रस्तावना:
भारतीय पुराणकथांमध्ये अनेक महापुरुष आणि योगींची कथा आहेत ज्यांनी आपले जीवन समाजासाठी समर्पित केले. त्यापैकी एक महत्त्वाची कथा म्हणजे ऋषि दधिचींचं दातृत्व. दधिची हे एक महान तपस्वी होते, ज्यांनी आपल्या जीवनात अनेक धार्मिक आणि दैवी कृत्ये केली. त्यांचं दातृत्व आपल्या लोककथांमध्ये विशेष स्थान प्राप्त आहे. त्यांनी आपल्या हाडांचा त्याग करून देवतेसाठी बलिदान दिलं आणि पृथ्वीवरील दुष्ट बलांचे संहार करण्यासाठी महाकाय शस्त्र निर्माण करण्यात मदत केली.
दधिचींचं जीवन:
दधिची हे एक अत्यंत ज्ञानी आणि तपस्वी ऋषी होते. त्यांचा जन्म प्राचीन भारतात एका ब्राह्मण कुटुंबात झाला. दधिचीने बालपणीच कठोर तपश्चर्या केली होती आणि ते एक महान ज्ञानी आणि योगी म्हणून ओळखले जात होते. त्यांच्या तपश्चर्येची महिमा अशी होती की देवताही त्यांचं आदर करत असत.
दधिचींचं जीवन एक आदर्श होते. त्यांनी आपल्या ज्ञान आणि कर्मयोगामुळे अनेक संकटांना सामोरे जाऊन समाजासाठी महत्त्वपूर्ण कार्ये केली. त्यांचं सर्वश्रेष्ठ दातृत्व म्हणजे त्यांनी देवतेसाठी आपल्या हाडांचा त्याग केला.
दधिचींचं दातृत्व:
एक प्रसंग असं सांगितला जातो की, एकदा राक्षसांनी देवतेवर आक्रमण केलं. राक्षसांची शक्ती इतकी प्रचंड होती की देवते त्यांच्यापुढे लहान पडत होती. देवते संकटात सापडली आणि त्यांना त्यांचा पराभव टाळण्यासाठी एक शक्तिशाली शस्त्र तयार करण्याची आवश्यकता होती. त्या शस्त्राची निर्मिती करण्यासाठी देवतेला एक महान बलिदान हवं होतं.
देवतेने ऋषि दधिचींना एक प्रस्ताव दिला. त्यांना शस्त्र तयार करण्यासाठी दधिचींच्या हाडांचा वापर करायचा होता. दधिचीने देवतेच्या या मागणीला त्वरित मान्यता दिली, आणि आपल्या तपोबलामुळे त्यांचे हाड देऊन त्या शस्त्राच्या निर्मितीसाठी मदत केली. त्याने स्वतःचं बलिदान दिलं, कारण त्याला माहित होतं की त्याच्या या दातृत्वाने देवतेला राक्षसांचा पराभव करणं शक्य होईल.
दधिचींचं हाड घेतल्यावर देवतांनी शक्तिशाली शस्त्र तयार केले आणि राक्षसांचा संहार केला. त्याच्या दातृत्वामुळे देवतांना विजय मिळवता आला. दधिचीचा त्याग आणि दातृत्व यामुळे त्यांना भारतीय पुराणकथांमध्ये एक आदर्श व्यक्तिमत्व म्हणून स्थान मिळालं.
दधिचींचं दातृत्व आणि त्याचं महत्त्व:
दधिचींच्या दातृत्वाचं महत्त्व आपल्या जीवनात विशेष आहे. त्यांनी आपल्या शरीराच्या सर्वांगाने दैवी कार्यासाठी त्याग केला. त्याचं बलिदान सांगतं की, समाजासाठी आणि धर्मासाठी सर्वस्वाच्या किमतीनेही आपण योगदान देऊ शकतो. त्यांचं उदाहरण आजही प्रत्येक व्यक्तीला प्रेरणा देतं. त्यांच्या दातृत्वामुळे, त्यांनी दाखवलेल्या त्यागामुळे, एक आदर्श निर्माण झाला की जेव्हा धर्मासाठी, सत्यासाठी आणि लोककल्याणासाठी त्याग करावा लागतो, तेव्हा कुठेही कधीही त्याग करायला तयार राहावं.
दधिचींचं दातृत्व हे केवळ त्यांचं शारीरिक बलिदान नाही, तर ते एक दैवी कार्याचं प्रतीक बनलं. त्याच्या या कृत्याने आपल्या कुटुंबातील आणि समाजातील लोकांना सकारात्मक विचार, त्यागाची महिमा आणि धर्मासाठी परिश्रम करण्याची प्रेरणा दिली.
निष्कर्ष:
दधिचींचं दातृत्व आपल्या जीवनात एक अविस्मरणीय आदर्श म्हणून राहील. त्यांनी दाखवलेल्या त्यागाची कथा प्रत्येकाला शिकवते की, सत्य, धर्म आणि लोककल्याणासाठी आपले सर्वस्व अर्पण करणे गरजेचे आहे. त्यांचे दातृत्व फक्त एक शारीरिक बलिदान नव्हे, तर जीवनाच्या गडबडलेल्या आणि धाडसाच्या काळात एक शक्तिशाली संदेश आहे. दधिचींचं दातृत्व हे एक आदर्श बनून आपल्या जीवनात त्याग आणि समर्पणाची खरी महिमा दाखवते.
“दातृत्व म्हणजे केवळ त्याग नाही, तर ते समाजाच्या उत्कर्षासाठी केलेला एक मोठा योगदान आहे.”
हे निबंध शालेय भाषण, लेख, वादविवाद इत्यादींसाठी उपयुक्त ठरू शकते.