महादेव ज्योतिरूपाने राहिले तेच हे स्थान भीमाशंकर
बारा ज्योर्तिलिंगापैकी एक क्षेत्र म्हणून भीमाशंकर ओळखले जाते. हे क्षेत्र पुणे जिल्ह्यात आंबेगाव, पेहा व खेड तालुका यांच्या सीमेवर सह्याद्रीत वसले आहे. भीमाशंकर हे ज्योर्तिलिंग मुंबईपासून २४९ कि. मी. असून तळेगावपासून १५० कि. मी. अंतरावर आहे. भीमा नदीचा उगम येथे असून तिला पवित्र नदी मानले आहे. राजगुरुनगर तहसीलमध्ये घोडेगावच्या पुढे सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमध्ये भवरगिरी, रथाचल, व भीमाशंकर हे पहाड आहेत. या पहाडातील भीमाशंकर पहाडावर हे तीर्थक्षेत्र आहे.
भीमाशंकरला जाणारा घाटातील रस्ता निसर्गरम्य असून हे ठिकाण थंड हवेचे स्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे. हे जंगल अभयारण्य असल्यामुळे अनेक वनौषधी मिळतात. भीमाशंकरासंबंधी आख्यायिका आहेत. त्या अशा – रामायण काळात भीम नावाचा महापराक्रमी असा दैत्य होता. हा कुंभकर्ण व कर्कटीचा पुत्र. हा सर्व प्राणिमात्रांना त्रास देत असे.
एकदा त्याने आपल्या आईला कर्कटीला विचारले, ‘माझे वडील कोण व कुठे असतात ? ‘ कर्कटीने भीमाला तिच्यावर झालेल्या अन्यायाची कहाणी सांगितली. ती म्हणाली, ‘पुत्रा ! रावणाचा धाकटा भाऊ कुंभकर्ण त्याचे व माझे प्रेमसंबंध जुळून आले. तो लग्नाचे वचन देऊन व मला भ्रष्ट करुन लंकेला गेला. परंतु राम-रावण युद्धात तो मारला गेला. तोच तुझा बाप.’ दैत्य भीमाला फार वाईट वाटले.
याचा सूड घेतलाच पाहिजे असा निश्चय करुन तपश्चर्या केली. तसा ब्रह्मदेव प्रसन्न झाला आणि त्याने भीमाला वर मागण्यास सांगितले. भीमाने अतुलनीय बळ, शक्ती मागितली.’ ब्रह्मदेव तथास्तु’ म्हणून अंतर्धान पावले. येथे भीम महाबली झाला. त्याने पृथ्वी जिंकून घेतली आणि सर्वांना हैराण करुन सोडले. त्यामुळे देव व ऋषी श्रीभगवान शंकराला शरण गेले.
शंकर प्रसन्न होऊन माजलेल्या महाबली भीमासुराचा व त्याच्या राक्षस सैन्याचा नाश केला. महादेव शंकरांनी दैत्य भीमाचा नाश केला म्हणून त्या ठिकाणी पार्थिक शिवलिंग स्थापन केले आणि त्यात ते ज्योतिरुपाने पृथ्वीवर राहिले. तेच पुढे ‘भीमाशंकर’ स्थान म्हणून प्रसिद्धीस आले. धार्मिक ग्रंथांमध्ये भीमाशंकरचा महिमा गायला आहे. संतांनी गौरव केला.
छत्रपती शिवाजी महाराज, बाळाजी विश्वनाथ पेशवे येथे दर्शनाला येत. रघुनाथरावांनी विहिर खोदल्याचा उल्लेख आहे. हे शिवमंदिर हेमाडपंथी बांधणीचे आहे. उत्कृष्ट कलाकुसर दिसून येते. मंदिराच्या गाभाऱ्याच्या जीर्णोद्धाराचे काम नाना फडणवीसांनी सुरु केले आणि त्यांच्या पत्नीने पूर्ण केले.’ येथील मंडपाचा जीर्णोद्धार अलीकडेच झाला.
मंदिराच्या कटिबंधावर ब्रह्मा, वामन, परशुराम, गणपती इत्यादी देवतांच्या मूर्तीची रांग व दशावतार कोरले आहेत. दर्शनी भागात कोरीव काम पाहावयास मिळते. देवळाच्या प्रांगणात एक मोठी घंटा टांगली आहे. या घंटेचे वजन पाच मण असून मंदिरासमोर शनी मंदिर आहे. या देवस्थानाला सरकारकडून वर्षासन असून काही जमिनीही देवाच्या मालकीची आहे.
देवस्थानांची व्यवस्था वंशपरंपरेने चालत आली आहे. मंदिराच्या आसपास छोटी-मोठी मंदिरे आहेत. साक्षी विनायक व हनुमान मंदिर आहेत. येथील मोक्षकुंडाजवळ एक ज्ञानकुंडही आहे. यात्रेकरु दोन्ही कुंडात स्नान करुन भीमाशंकराच्या दर्शनाला जातात. सोमवारी, श्रावण महिन्यात व शिवरात्रीला येथे भाविकांची गर्दी असते. यात्रेकरु येथे श्राद्धही करतात. महाशिवरात्रीला मोठी यात्रा भरते. आता बऱ्याच उंचीपर्यंत बसची सोय आहे. बस स्थानकापासून मंदिरापर्यंत जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत
होय, तुम्ही म्हणता ते अगदी बरोबर आहे — “महादेव ज्योतिरूपाने राहिले, तेच हे स्थान भीमाशंकर!” ही ओळ भीमाशंकरच्या पौराणिक महत्त्वाचे वर्णन करते.
Contents
🕉️ भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग – माहिती (मराठीत)
📌 परिचय:
भीमाशंकर हे भगवान शिवाचे एक ज्योतिर्लिंग म्हणून ओळखले जाते. भारतातील बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी हे सहावे ज्योतिर्लिंग आहे. हे मंदिर महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यातील भीमाशंकर नावाच्या डोंगरमाथ्यावर, सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे.
📖 पौराणिक कथा:
पौराणिक कथेनुसार, भीम नावाच्या एका राक्षसाने देव-देवतांना त्रास द्यायला सुरुवात केली. तेव्हा भगवान शिवाने रुद्रावतार घेतला आणि त्या राक्षसाचा संहार केला. हा युद्धप्रसंग इतका भयानक होता की त्यानंतर शिवशंकरांनी स्वतः ज्योतिर्पिंड स्वरूपात तेथे स्थिर व्हावे, अशी देव-ऋषींची इच्छा झाली.
तेव्हापासून शिवशंकर “भीमाशंकर” या नावाने येथे पूजले जातात.
🛕 मंदिराचे वैशिष्ट्य:
-
मंदिराचे बांधकाम नागरा शैलीत झाले असून, ते प्राचीन आणि सुरेख आहे.
-
मंदिराच्या आवारात पवित्र भीमारथी नदीचा उगम आहे. ही नदी कृष्णा नदीला जाऊन मिळते.
-
शिवलिंगाचे स्वरूप स्वयंभू (स्वतः निर्माण झालेले) मानले जाते.
🌿 भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य:
मंदिराच्या आजूबाजूला असलेले जंगल म्हणजे भीमाशंकर अभयारण्य, जे शेरशाह लंगूर व इतर दुर्मिळ प्राण्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. निसर्गप्रेमींसाठी हे ठिकाण पर्वणी आहे.
🙏 तीर्थक्षेत्राचे महत्त्व:
-
श्रावण महिना, महाशिवरात्र, आणि शिवरात्र यात्रेस लाखो भाविक येथे येतात.
-
भक्तगण येथे येऊन शिवलिंगावर जलाभिषेक करतात व “ॐ नमः शिवाय” चा जप करतात.
🧭 कसे जाल?
-
पुणेपासून सुमारे 110 किमी अंतरावर
-
रस्ता, एसटी बस व खासगी वाहनांनी पोहोचता येते
-
शेवटचे काही किलोमीटर डोंगरदऱ्यांमधून जाणारे सुंदर मार्ग
🪔 समारोप:
भीमाशंकर हे केवळ एक धार्मिक ठिकाण नाही, तर श्रद्धा, निसर्ग, इतिहास आणि आध्यात्म यांचं अद्वितीय मिलन आहे.
“जय शंकर! हर हर महादेव!”
हवे असल्यास मी भीमाशंकरवर आधारित शाळेसाठी प्रेझेंटेशन, भाषण, किंवा माहितीपत्रक तयार करून देऊ शकतो. सांगू का?